చతుర్థ స్కంధము : పురంజను కథ
- ఉపకరణాలు:
వరుస మేధ్యా మేధ్య వనమృగంబుల ఘృణ-
సన దుస్సహక్రీడ సంహరించి
శ్రమయుక్తుఁడై వేఁట చాలించి మరలి మం-
దిరమున కర్థి నే తెంచి యందు
సముచిత స్నాన భోజన కృత్యములు దీర్చి-
యతి పరిశ్రాంతి శయానుఁ డగుచుఁ
బరిమళ మిళిత ధూపవ్రాత వాసిత-
సర్వాంగుఁ డగుచు స్రక్చందనములు
- ఉపకరణాలు:
వివిధ భూషణ చేలముల్ వెలయఁ దాల్చి
తుష్టుఁడును హృష్టుఁడున్ మఱి ధృష్టుఁడై య
నన్యజాకృష్ట చిత్తుండునై రతిప్ర
సంగకౌతుక మాత్మను దొంగలింప.
టీకా:
వరుసన్ = వరసపెట్టి; మేధ్యా = యజ్ఞమునకు తగినవి; అమేధ్య = యజ్ఞమునకు అనర్హములైనవి యైన; వన = అడవి; మృగంబులన్ = మృగములను; ఘృణసన = దయతప్పి; దుస్సహ = సహింపరాని; క్రీడన్ = విధముగా; సంహరించి = వేటాడి; శ్రమ = అలసట; యుక్తుడు = కలిగినవాడు; ఐ = అయ్యి; వేటన్ = వేటను; చాలించి = ఆపి; మరలి = వెనుదిరిగి; మందిరమున్ = గృహమున; కున్ = కు; అర్థిన్ = కోరి; ఏతెంచి = వచ్చి; అందున్ = దానిలో; సముచిత = తగిన; స్నాన = స్నానము; భోజన = భోజనములు వంటి; కృత్యంబులున్ = పనులను; తీర్చి = చేసికొని; అతి = మిక్కిలి; పరిశ్రాంతి = అలసట; శయానుడు = పడుకొనెడివాడు; అగుచున్ = అగుచూ; పరిమళ = సువాసనలు; మిళిత = కలిపిన; ధూప = ధూపముల; వ్రాత = సమూహములు; వాసిత = పట్టిన; సర్వ = సకలమైన; అంగుండు = అవయవములు కలవాడు; అగుచున్ = అవుతూ; స్రక్ = పూలదండలు; చందనములు = మంచిగంధములు.
వివిధ = అనేకరకములైన; భూషణ = అలంకారములు; చేలముల్ = వస్త్రములు; వెలయన్ = ప్రసిద్దముగ; తాల్చి = ధరించి; తుష్టుండును = తృప్తి చెందినవాడు; హృష్టుండును = సంతోషించినవాడు; మఱి = ఇంకా; ధృష్టుడు = దిట్టదనము గల నాయకుడు, {ధృష్టుడు - అనుకూలుఁడు, దక్షిణుఁడు, ధృష్టుఁడు, శఠుఁడు. అను చతుర్విధశృంగార నాయకులలో నొకఁడు, ధృష్టుడు దోషములు బయటపడిననూ భయపడడు, అనుకూలుడు ఒకనాయికయందే అనురాగము కలవాడు, దక్షిణుడు పెక్కురు భార్యలను సమముగా ప్రేమించువాడు, శఠుడు నాయికకు దక్క ఇతరులకు తెలియకుండునట్లు అపరాధములు చేయువాడు}; ఐ = అయ్యి; అనన్యజా = మన్మధునిచేత; ఆకృష్ఠ = ఆకర్షింపబడిన; చిత్తుండ = మనసుకలవాడు; ఐ = అయ్యి; రతి = సంభోగ; ప్రసంగ = భాషణములందు; కౌతుకమున్ = ఆసక్తి; ఆత్మన్ = మనసును; తొంగిలింపన్ = ఆక్రమించుకోగా.
భావము:
పురంజనుడు వరుసగా మేధ్యామేధ్య విచారం లేకుండా అడవిలోని జంతువులను నిర్దయుడై వేటాడి అలసిపోయి, వేటమాని ఇంటికి తిరిగి వచ్చాడు. ఉచితాలైన స్నాన భోజనాదులను నిర్వర్తించి, అలసట తీర్చుకున్నాడు. శరీరానికి గంధం పూసుకున్నాడు. దండలు ధరించాడు. పలురకాల నగలు, వలువలు ధరించాడు. ధూపం చేత దేహం ఘుమఘుమ లాడుతుండగా సంతోషంతో సెజ్జపై చేరాడు. అప్పుడు అతనికి నిలుపరాని రతివాంఛ కలుగగా…