ద్వితీయ స్కంధము : వైకుంఠపుర వర్ణనంబు
- ఉపకరణాలు:
నహి హితాహిత శయన వాహముల వాని,
సేవి తామర తాపస శ్రేణివాని,
నఖిలలోకంబులకుఁ గురుఁడైనవాని
గాంచె; బరమేష్టి గన్నుల కఱవు దీఱ.
టీకా:
క్షాళిత = కడుగబడిన; అఖిల = సమస్తమైన; కల్మష = పాపముల; వ్రజ = సమూహములు గల; అమరనదీ = దేవ గంగా నది; జనక = పుట్టించిన; కోమల = సుకుమారమైన; పద = పాదములు అను; అబ్జములన్ = పద్మములు ఉన్న; వాని = వానిని; అఖిల = సమస్తమైన; సంపత్ = సంపదలకు; కారణ = హేతువైన; అపాంగ = కటాక్షణ వీక్షణములు కల; లక్ష్మీ = లక్ష్మీదేవి; విలసిత = అలంకరించిన; వక్షఃస్థలంబున్ = వక్షము; వానిఁన్ = కలవానిని; పద్మ = పద్మములకు; మిత్ర = మిత్రుడు (సూర్యుడు); అమిత్ర = శత్రువు (చంద్రుడు); భాసిత = ప్రకాశిస్తున్న; కరుణా = దయ; తరంగితన్ = తరంగములను వెలువరించు; చారు = చక్కని; నేత్రముల = కన్నులు కల; వానిన్ = వానిని; భువన = లోకములను; నిర్మాణ = నిర్మించు; నైపుణ = నిపుణత్వము గల (బ్రహ్మ); భవ్య = దేవుడు; నిజ = అతని; జన్మ = పుట్టుకకు; కారణ = కారణమైన; నాభి = బొడ్డు నందలి; పంకజము = పద్మము కల; వానిన్ = వానిని; అహి = సర్పములకు;
హిత = ఇష్టుడు (శేషుడు); అహిత = గరుడుడు; శయన = శయ్యగను; వాహనములు = వాహనముగను; వానిఁన్ = కల వానిని; సేవిత = సేవిస్తున్న; అమర = దేవతలు; తాపస = మునులు; శ్రేణి = సమూహములు; వానిఁన్ = కలవానిని; అఖిల = సమస్త; లోకంబులన్ = లోకముల; కున్ = కు; గురుఁడు = గురువు; ఐన = అయిన; వానిఁన్ = వానిని; కాంచెన్ = దర్శించెను; పరమేష్టిన్ = బ్రహ్మ {పరమేష్టి - అత్యున్నతమైన సంకల్పశక్తుడు}; కన్నుల = కన్నుల; కఱవున్ = కరువు; తీఱన్ = తీరునట్లు.
భావము:
ఆ భగవంతుని కోమల పాదపద్మాలనుండే సమస్త పాపాలనూ కడిగివేసే గంగానది ఉద్భవించింది. తన కడగంటి చూపుతో కలుములన్నీ ప్రసాదింపగల శ్రీమహాలక్ష్మి ఆయన వక్షఃస్థలంలోనే నివసిస్తున్నది. ఆయన సూర్యచంద్రులనే సుందరమైన కన్నులు కలవాడు. ఆ కనులలో కరుణా తరంగాలు పొంగిపొరలుతూ వుంటాయి. జగత్తును సృష్టించడంలో నిపుణుడైన బ్రహ్మ ఆ భగవంతుని నాభికమలం నుండే జన్మించాడు. శేషుడే ఆయనకు తల్పం గరుడుడే ఆయనకు వాహనం. ముక్కోటి దేవతలు, మునులు ఆయనను సేవిస్తు వుంటారు. ఆయన సమస్తలోకాలకు తండ్రి. అలాంటి పరమేశ్వరుణ్ణి బ్రహ్మదేవుడు కన్నులకరవు దీరేటట్టుగా చూచాడు.