దశమ స్కంధము - ఉత్తర : ధర్మరాజాదుల అవబృథంబు
- ఉపకరణాలు:
మురజ, మృదంగ, గోముఖ, శంఖ, డిండిమ,-
పణవాది రవము లంబరము నిండఁ,
గవి, సూత, మాగధ, గాయక, వంది, వై-
తాళిక వినుతు లందంద బెరయ,
వితతమర్దళ వేణు వీణారవంబుల-
గతులకు నర్తకీగతులు సెలఁగఁ,
దరళ విచిత్రక ధ్వజపతాకాంకిత-
స్యందన గజ వాజిచయములెక్కి
- ఉపకరణాలు:
సుత, సహోదర, హిత, పురోహితజనంబు
గటక, కేయూర, హార, కంకణ, కిరీట,
వస్త్ర, మాల్యానులేపనవ్రాతములను
విభవ మొప్పారఁ గైసేసి వెడల నంత.
టీకా:
మురజ = డోలు; మృదంగ = మద్దెల; గోముఖ = ఆవుమెడరూపుచర్మవాద్యము; శంఖ = శంఖము; డిండిమ = డిండిమము {డిండిమము - రాయడిగిడిగిడిమను వాద్యవిశేషము}; పణవ = ఉడుక; ఆది = మున్నగువాని; రవములు = ధ్వనులు; అంబరమున్ = మిన్ను, ఆకాశము; నిండన్ = నిండిపోగా; కవి = కవుల; సూత = భట్రాజుల; మాగధ = వంశావళి చదువువారి; గాయక = కీర్తించువారి; వంది = స్తుతిపాఠకుల; వైతాళిక = మేలుకొలుపువారి; వినుతులన్ = స్తోత్రములను; అందందన్ = మాటిమాటికి; బెరయన్ = వ్యాపిస్తుండగా; వితత = అనేకమైన; మర్దళ = మద్దెలల; వేణు = పిల్లనగ్రోవుల; వీణా = వీణల; రవంబులన్ = ధ్వనులందలి; గతుల్ = గతులు, నడకలు {గతులు - సంగీతమునందలి ధ్వని భేదములు}; కున్ = కు; నర్తకీ = నర్తకీమణుల యొక్క; గతులు = నడకలు, నాట్య విధములు; చెలగన్ = చెలరేగుతుండగా; తరళ = చలిస్తున్న; విచిత్రక = చిత్రవర్ణములుకల; ధ్వజ = స్తంభములయొక్క; పతాక = జండాలచే; అంకిత = గుర్తుపెట్టబడిన; స్యందన = రథములు; గజ = ఏనుగులు; వాజి = గుఱ్ఱముల; చయములున్ = సమూహములను; ఎక్కి = ఎక్కి; సుత = కొడుకులు; సహోదర = తోడబుట్టిన వారు; హిత = ఆప్తులు; పురోహిత = పురోహితులు; జనంబు = ప్రజలు; కటక = కాలి అందెల; కేయూర = భుజకీర్తులు, బాహుపురులు; హార = ముత్యాలపేరులు; కంకణ = చేతికడియములు; కిరీట = తలమీది కిరీటములు; వస్త్ర = బట్టలు; మాల్య = పూలదండలు; అనులేపన = మైపూతల; వ్రాతములను = సమూహములను; విభవము = వైభవము; ఒప్పారన్ = అతిశయించగా; వెడలన్ = బయలుదేరగా; అంత = అంతట.
భావము:
అవభృథ సాన్నానికి బయలుదేరిన ధర్మరాజుని ఆయన కుమారులూ, సోదరులూ, మిత్రులూ. పురోహితులూ హారకేయూర కటకకంకణ కిరీటాది భూషణాలను చక్కగా అలంకరించుకుని, ధ్వజ పతాకాలతో కూడిన రథాలు గుఱ్ఱాలు ఏనుగులు ఎక్కి మహావైభవంతో అనుసరించారు. ఆ సమయంలో, నింగి నిండేలా డోలు, మృదంగము, గోముఖము, శంఖము, డిండిమము, పణవము మున్నగు నానావిధ వాద్యాల ధ్వనులు మ్రోగసాగాయి. కవి, సూత, వైతాళిక, వంది మాగధుల పొగడ్తలు మించసాగాయి. వేణు వీణారవాలకు అనుకూలంగా నాట్యకత్తెలు నృత్యం చేయసాగారు.