దశమ స్కంధము - పూర్వ : మల్లావనీ ప్రవేశము
- ఉపకరణాలు:
మహితరౌద్రంబున మల్లుర కశనియై-
నరుల కద్భుతముగ నాథుఁ డగుచు
శృంగారమునఁ బురస్త్రీలకుఁ గాముఁడై-
నిజమృత్యువై కంసునికి భయముగ
మూఢులు భీభత్సమునుఁ బొంద వికటుఁడై-
తండ్రికి దయరాఁగఁ దనయు డగుచు
ఖలులకు విరసంబుగా దండియై గోప-
కులకు హాస్యంబుగాఁ గులజుఁ డగుచు
- ఉపకరణాలు:
బాంధవులకుఁ బ్రేమ భాసిల్ల వేలుపై
శాంత మొనర యోగి జనుల కెల్లఁ
బరమతత్వ మగుచు భాసిల్లె బలునితో
మాధవుండు రంగమధ్య మందు.
టీకా:
మహిత = విశేషమైన; రౌద్రంబునన్ = రౌద్రముచేత; మల్లుర్ = జెట్టీల; కున్ = కి; అశని = పిడుగు; ఐ = అయ్యి; నరుల్ = జనుల; కున్ = కు; అద్భుతముగన్ = ఆశ్చర్యకరముగ; నాథుడు = ప్రభువు; అగుచున్ = ఔతూ; శృంగారమునన్ = అందముతో; పుర = నగర; స్త్రీల = కాంతల; కున్ = కు; కాముడు = మన్మథుడు, మోహము కలుగజేయువాడు; ఐ = అయ్యి; నిజ = అతనికి; మృత్యువు = మరణము; ఐ = అయ్యి; కంసుని = కంసుని; కిన్ = కి; భయము = భీతి; కన్ = కలుగునట్లు; మూఢులు = తెలివితక్కువవారు; భీభత్సమును = భయముచేతొట్రుపాటు; పొందన్ = పొందునట్లు; వికటుడు = వికటించువాడు; ఐ = అయ్యి; తండ్రి = తండ్రి; కిన్ = కి; దయ = కరుణ; రాగన్ = కలుగునట్లు; తనయుడు = పుత్రుడు; అగుచున్ = అగుచు; ఖలుల్ = దుర్జనుల; కున్ = కు; విరసంబు = వెగటు; కాన్ = కలుగునట్లు; దండి = దండించువాడు; ఐ = అయ్యి; గోపకుల్ = గొల్లవారి; కున్ = కి; హాస్యంబుగా = వేళాకోళముగా; కులజుడు = స్వకులమువాడు; అగుచున్ = అగుచు.
బాంధవుల్ = చుట్టముల; కున్ = కు; ప్రేమ = ప్రీతి; భాసిల్లన్ = ప్రకాశించునట్లు; వేలుపు = దేవుడు; ఐ = అయ్యి; శాంతము = శాంతము; ఒనరన్ = ఒప్పునట్లు; యోగి = మునులైన; జనుల = వారి; కిన్ = కి; ఎల్లన్ = అందరకు; పరమతత్వము = పరబ్రహ్మము; అగుచున్ = అగుచు; భాసిల్లెన్ = ప్రకాశించెను; బలుని = బలరాముని; తోన్ = తోటి; మాధవుండు = కృష్ణుడు; రంగ = రంగస్థలము యొక్క; మధ్యము = నడిమి; అందున్ = ప్రదేశములో.
భావము:
మల్లరంగం నడుమ బలరామ సహితుడైన కృష్ణుడు, రౌద్రరసంతో మల్లురకు పిడుగులా కనిపించాడు; అద్భుతరసంతో పురస్త్రీలకు పంచశరుడుగా భాసిల్లాడు; భయానకరసంతో కంసునికి వాడి పాలిటి మృత్యువుగా మూర్తీభవించాడు; బీభత్సరసంతో మూర్ఖులకు వికటుడుగా కనిపించాడు; కరుణరసంతో తండ్రికి కన్నబిడ్డడుగా కరుణ కలిగించాడు; వీరరసంతో దుర్మార్గులకు విద్వేషం కలిగించాడు; హాస్యరసంతో గోపకులను కులదీపకుడుగా గోచరించాడు; ప్రేమరసంతో చుట్టాలకు దేవుడుగానూ, శాంతరసంతో యోగిజనులకు పరబ్రహ్మ స్వరూపుడుగానూ ప్రకాశించాడు.