ప్రథమ స్కంధము : శృంగి శాపంబు
- ఉపకరణాలు:
నంతమీఁద లోకు లర్థకామంబులఁ
దగిలి సంచరింప, ధరణి నెల్ల
వర్ణసంకరములు వచ్చును మర్కట
సారమేయ కులము మేరఁ బుత్ర!
టీకా:
పాపంబున్ = పాపము; నీ = నీ; చేతన్ = చేతను; ప్రాపించెన్ = కలిగెను; మనకు = మనకు; ఇంక = ఇక; రాజు = రాజు; నశించిన = లేకపోయిన; రాజ్యము = రాజ్యము; అందున్ = లో; బలవంతుఁడు = బలముతో కూడినవాడు; అగు = అయిన; వాఁడు = వాడు; బల = బలము; హీను = తక్కువవాని; పశు = పశువులు; దార = స్త్రీలు; హయ = గుఱ్ఱములు; సువర్ణ = బంగారము; ఆదులన్ = మొదలగువానిని; అపహరించున్ = దొంగిలించును; జార = వ్యభిచారులు; చోర = దొంగలు; ఆదులు = మొదలగువారు; సంచరింతురు = మిక్కిలి తిరుగుదురు; ప్రజ = ప్రజలు; కున్ = కు; అన్యోన్య = ఒకరితోఒకరికి; కలహంబులు = జగడములు; అతిశయిల్లు = అధికము అగును; వైదికంబు = వేదానుసారమైనది; ఐ = అయ్యి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; వర్ణ = వర్ణములయొక్క {చతుర్వర్ణములు – బ్రాహ్మణ ,క్షత్రియ, వైశ్య, శూద్ర.}; ఆశ్రమ = ఆశ్రమములయొక్క {చతురాశ్రమములు – బ్రహ్మచర్య ,గృహస్త, వానప్రస్త, సన్యాస}; ఆచార = ఆచారముల - ఆచరింపబడు; ధర్మము = ధర్మము – విధములు; ఇంచుక = కొంచెము కూడ; లేక = లేనివై; తప్పి = తప్పి; పోవున్ = చరించును; అంత = ఆ; మీఁదన్ = పైన;
లోకులు = ప్రజలు; అర్థ = అర్థమునకు; కామంబులన్ = కామమునకు; తగిలి = లొంగిపోయి; సంచరింప = వర్తింపగ; ధరణిన్ = భూమి మీద; ఎల్లన్ = అంతట; వర్ణ = వర్ణములు; సంకరములు = కలుషితమగుటలు; వచ్చును = కలుగును; మర్కట = కోతుల; సారమేయ = కుక్కల; కులము = గుంపుల; మేరన్ = వలె; పుత్ర = కొడుకా.
భావము:
నీ మూలంగా మనకు పాపం ప్రాప్తించింది. రాజు మరణిస్తే రాజ్యంలో అరాచకం ప్రబలుతుంది. బలం కలవాడు బలం లేనివాడి మీద పడి వాడి సర్వస్వం దోచుకుంటాడు. జార చోరులు నిరాఘాటంగా విహరిస్తారు. ప్రజలలో పరస్పర కలహాలు పెరిగి పోతాయి. వేదానుసారమైన వర్ణాశ్రమాచారాలు సమూలంగా నశిస్తాయి, పరస్పర కలహాలు పెరిగి పోతాయి. ధర్మం నశించిపోగా లోకులు అర్థకామాల వెంటబడతారు. రాజ్యమంతటా వానర శునకాలలో వలె వర్ణసంకరం వ్యాపిస్తుంది.