ప్రథమ స్కంధము : అశ్వత్థామ గర్వ పరిహారంబు
- ఉపకరణాలు:
సకలప్రాణిహృదంతరాళముల భాస్వజ్జ్యోతియై యుండు సూ
క్ష్మకళుం డచ్యుతుఁ డయ్యెడన్ విరటజా గర్భంబుఁ దాఁ జక్రహ
స్తకుఁడై, వైష్ణవమాయఁ గప్పి, కురు సంతానార్థియై యడ్డమై
ప్రకటస్ఫూర్తి నడంచె ద్రోణతనయబ్రహ్మాస్త్రమున్ లీలతోన్.
టీకా:
సకల = సమస్త మైన; ప్రాణి = ప్రాణుల యొక్క; హృద = హృదయముల; అంతరాళములన్ = లోలోపల; భాస్వత్ = ప్రకాశించే; జ్యోతి = దీపము; ఐ = అయి; ఉండు = ఉండే; సూక్ష్మ = సూక్ష్మ మైన; కళుండు = నేర్పున్న వాడు; అచ్యుతుఁడు = హరి {అచ్యుతుడు - చ్యుతము లేనివాడు, పతనము, నాశము లేనివాడు, స్థిరుడు, విష్ణువు, కృష్ణుడు}; ఆ = ఆ; ఎడన్ = సమయములో; విరటజా = ఉత్తర యొక్క {విరటజ - విరటుని సంతానము, ఉత్తర}; గర్భంబున్ = గర్భమును; తాన్ = తాను; చక్ర = చక్రమును; హస్తకుఁడు = చేతిలో ధరించిన వాడు; ఐ = అయి; వైష్ణవ = విష్ణువు {విష్ణువు - 1. శ్రీమన్నారాయణుడు, హరి, 2. సృష్టికి లోపల బయట నిండి (వ్యాపించి) ఉన్నవాడు, 3. ద్వాదశాదిత్యులలో ఒకడు., 4వ్యు. విష - వ్యాప్తౌ + నుక్, విశ - ప్రవేశే + నుక్ పృషో, అన్నింటిలోనూ వ్యాపించిన యున్నవాడు, అన్నింటిలోనూ ప్రవేశించి యున్నవాడు}; మాయన్ = మాయను; కప్పి = కప్పి; కురు = కురువంశ; సంతాన = సంతానం నిలబడుటను; అర్థి = కోరినవాడు; ఐ = అయి; అడ్డము = అడ్డముగా నిలబడిన వాడు; ఐ = అయి; ప్రకట = అభివ్యక్తమైన; స్ఫూర్తిన్ = స్ఫూర్తితో; అడంచెన్ = అణిచాడు; ద్రోణతనయు = అశ్వత్థామ {ద్రోణతనయుడు - ద్రోణాచార్యుని కుమారుడు, అశ్వత్థామ}; యొక్క; బ్రహ్మాస్త్రమున్ = బ్రహ్మాస్త్రమును; లీల = అవలీల, లీలావిలాసము; తోన్ = గా.
భావము:
సూక్ష్మాతి సూక్ష్మమైన రూపంతో సమస్త ప్రాణుల హృదయాంతరాళాల్లో జ్యోతిర్మూర్తియై ప్రకాశించే వాసుదేవుడు పాండవుల వంశాంకురాన్ని రక్షించటం కోసం చక్రాన్ని ధరించి, ఉత్తరాగర్భాన్ని యోగమాయతో కప్పివేసి, అమోఘమైన వైష్ణవ తేజస్సుతో అశ్వత్థామ బ్రహ్మాస్త్రాన్ని అవలీలగా అణచివేశాడు.