బాల ద్విపద భాగవతం : భాగం 10
901
దశరథరాజనందనుఁ డయి మీద
దశకంఠు రావణు మడియించినాడు;
శ్రీకృష్ణమూర్తియై శిశుపాలముఖ్య
పాకారి వైరులం బరి మార్చినాడు;
ఆమీద బుద్ధఁడై యటమీదఁ గలికి
యైమించగలఁడు శ్రీహరి యో కుమార!
జలజాతలోచను శౌర్య సంపదల
నలవియె శేషునకైన వర్ణింప
యేనునీవునుఁ బార్వతీశుండు మనువు
మౌనులుఁ గొందఱు మనుజేశవరులు
నెఱుఁగుటఁగాక యయ్యిందిరానాథు
నెఱుగంగ నేర్తురే యితరు లెచ్చోట
హరివిభూతుల సంగ్రహంబిది యిదియ
హరిఁనాకు దెలిపిన యబ్భాగవతము
వినుపింపు మిది నీవు విపులంబుగాఁగ
జనులకు హరిభక్తి సమకూరు నటుల
వెలయించు మిది ధాత్రి వినునట్టి వారి
నలయింప లేదంబుజాక్షుని మాయ”
అనినారదునకుఁ బద్మాసనుం డట్లు
వినఁజేసినట్టి యవ్విధ మెల్లఁ దెలుప
పరీక్షిత్తు శుకయోగిని సృష్టి విషయమై ప్రశ్నించుట
911
అరుదుగ వినుతించి, యాయోగి తోడ
మఱియు నిట్లుని పల్కె మానవేశ్వరుఁడు
“పరమేష్ఠి యెబ్భంగిఁ బద్మాక్షుఁ జూచె?
హరియెద్ది యతని కిట్లానతి యిచ్చె?
అతఁడు నారదునకు నారహస్యంబు
హితవృత్తి మఱియును నేమని తెలిపె?
పరఁగుఁ గల్పము వికల్పంబు నే పగిదిఁ
బరిమితం బగు? నెట్టి పగిదిఁ గాలంబు
విలసిల్లు? బ్రహ్మజీవిత కాలమెంత?
కలిగిన బహు కర్మగతు లెట్టు నడచుఁ?
గొలఁదిగా నివియు, భూగోళ లక్షణము,
నలువైన వర్ణాశ్రమాచార తతులు,
నాదిపూరుషు రాజదవతార గతులు,
నాదేవదేవుని యాశ్చర్య కథలు,
యుగలక్షణము, తత్ప్రయుక్త సంఖ్యయును,
జగదీశు సేవించు సరణియు, మఱియు
వేదపురాణాది విహితనిర్ణయము,
నాదిమంబైన యధ్యాత్మ తత్త్వంబు,
నాదిగాఁగల రహస్యంబుల నెల్ల
నాదరంబునఁ దెల్పుమయ్య నాకిపుడు”
శుకయోగి పరీక్షిత్తుఁడడిగిన ప్రశ్నలకు సమాధానమిచ్చుట
921
యనుటయు శుకయోగి యాయభిమన్యు
తనయునితో వేడ్కఁదశుకొత్తఁ బలికె
“ధాతకు నాత్మతత్త్వవిశుద్ధిఁ గలుగ
రీతిగాఁ నెద్ది వర్ణించె నచ్యుతుఁడు
జననాథ! యదియ విచ్చలవిడిం[263] బలుకఁ
దనుఁదానె నీకు నుత్తరమగు వినుము
శ్రీ మన్నారాయణుండు బ్రహ్మకు ప్రత్యక్షమగుట
నలువ నిజాసన నలినంబు నందు
నిలిచి సర్జన[264] కాంక్ష నెమ్మదిం బొడము
నంతలోఁ “దప, తప” యనుమాట చెవుల
వింతగాఁ బడిన నవ్విధము చింతించి
అదిఁదన్నుఁ దపము సేయఁగఁ దలకొలుపు[265]
పదురని[266] నిలిచి తపంబతినిష్ఠ
వేయు[267]దివ్యాబ్జముల్ విసు వాత్మ లేక
సేయంగ మిగుల లక్ష్మీపతి మెచ్చి
యనుపమానంబైన యాత్మలోకంబు
కనబడం జేసె నా కమలాసనునకు
అచ్చోటు వీతభయక్లేశమోహ
సచ్చరిత్రుల చేత సంసేవితంబు
తమము, రజంబునుం దత్సంకరంబు
నమర వచ్చో శుద్ధమగు సత్వ మలరు
[263] విచ్చలవిడిన్- యథేచ్ఛగ
[264] సర్జన- సృజన, సృష్టి
[265] తలకొలుపు- పురిగొలుపు
[266] పదురు అని- తమకించుట, వేగరించుట, ఉసిగొలుపుట అని
[267] వేయు- వెయ్యి, 1,000
931
కలుఁగవు మాయయుం గాలక్రమంబుఁ
గలుఁగఁదా నెలవున కంటెఁ బరంబు
శ్యామావదాతులు[268] జలజలోచనలు
కోమలాంగులు మౌళికుండలోజ్జ్వలులుఁ
భావిత ఘన చతుర్బాహులు నైన
శ్రీవైష్ణవులు విరాజిల్లుదు రచట
ఆలోకమునకు మధ్యప్రదేశమునఁ
జాలభక్తి విభూతి సహితయై లచ్చి
పరిచర్య యొనరింప బహురత్నమయతఁ
బరఁగెడు డోలికెపైఁ[269]బవ్వళించి
యున్నచతుర్బాహు నురుశుభదేహు
వెన్నుని వైకుంఠవిభుఁ బీతవసను
అసమ సునంద నందాది సేవితుని
పసిమిలేకప్పుచే భాసిల్లు నతని
దరచక్ర జలజ గదాయుక్త పార్శ్వుఁ
గరుణ రసాప్లుత కమనీయ నేత్రు
హరిఁ బరేశ్వరుఁ[270] గాంచి యానందపూర
భరితాత్మరంగుఁడై పంకజాసనుఁడు
పదపద్మముల యందు ప్రణతి యొనర్చి
విదిత మార్గంబున వినుతులు సేయ
[268] శ్యామ- నల్లని, అవదాతలు- అందమైన, స్వచ్ఛమైన, శ్రేష్ఠమైన వారు
[269] డోలిక- ఉయ్యాల
[270] పరేశ్వరుఁడు- శ్రేష్ఠుడైన ఈశ్వరుఁడుశ్రీహరి
941
సంతసిల్లుచు దేవసార్వభౌముండు
దంతద్యుతులు మించ ధాత కిట్లనియె
బ్రహ్మ, నారాయణ సంవాదము
“శీలసంయుత! నీవు సేసిన యట్టి
మేలైన తపమున మెచ్చితి నేను
నాలోక మాలోకనము సేసి తిటుల
నీ లావుఁ గా దిది నరయ నా కరుణ
అలయక ననుఁ గొల్చునట్టి వారలకు
నలయక[271] ననుఁ గాంచు నందాక సుమ్ము
అడుగుము వరమెద్ది యైన నీ కోర్కి
కడముట్టె” ననుటయుం గమలాసనుండు
“జలజలోచన! యెన్నిసరణుల నైన
తెలియ నరూపివై దీపించు నీకుఁ
గలపరాపరరూప కల్యాణ మహిమ
ములనెఱుంగఁగ నాకు మోదంబుఁ గలదు
నగణితగుణ! యూర్ణనాభి చందమున
జగములం గని ప్రోచి సమయింతు వెటుల
నావిని యా రమానాథుండు వేడ్క
నోవనజాసన! యుక్తి నీ విప్పుఁ
డలరంగ నడుగు రహస్యంబుఁ దెలుప
బలవంతమైన శ్రీభాగవతంబు
[271] నలయక- అతలాకతలముకాక
951
గురుపురాణంబు సంకుచిత మార్గమునఁ
గరుణింతు ననుచు లక్షణ పూర్వకముగ
నానతి యిచ్చి విశ్వాదిని నేన
కానంగ బడుదు నిక్కంబుగా నడుమ
కలవాడఁ గడపటం గలవాడ నేన
పొలుపుఁ గాంతును జగంబున లోన వెలిని
ననుఁగొల్చువారలు నామాయఁ గడతు
రనుచు నంతర్హితుండయ్యె నవ్విధియు
బ్రహ్మ నారద సంవాదము దశలక్షణ వివరణము
తనప్రజాసృష్టి వర్తన సంభ్రమమున
నొనరంగ నారదుం డొకనాఁడు వచ్చి
యవనీశ! నీవు న న్నడిగిన యటులఁ
దవిలి ప్రశ్నముసేయ ధాత యమ్మునికి
అతులిత దశలక్షణాంకమై భాగ
వతమన మెఱయు నివ్వరపురాణంబు
నొడివె నా నారదుండును వ్యాసమునికి
నొడఁబాటుగాఁ దెల్పె నూహింప నవియుఁ
గానంగఁ బడిన సర్గము, విసర్గంబు,
స్థానంబు, మఱియు పోషణము, నూతులును,
ప్రథమించు, మన్వంతరములు, నీశాను
కథలు, నిరోధ, ముక్తత లాశ్రయంబు,
961
ననఁబ్రసిద్ధంబు లిందఱిని యా దశమ
మునశుద్ధిఁ గూర్చి నిమ్ములకుఁ దొమ్మిదియు
సుకృతులు వివరింపఁ జూతురం దాదిఁ
బ్రకృతి వికార సంభవము సర్గంబు,
నలువ సేసిన సర్జనము విసర్గంబు,
నలినాక్షు జయము తానకమనం[272] బఱఁగు,
అతని భక్తానుగ్రహంబు పోషణము,
యుతకర్మ వాసన లూతు లనంగ,
అతులంబులైన స్వాయంభువముఖ్య
మతమును, ధర్మముల్ మన్వంతరములు,
వెన్నుని యవతార విహరణక్రమము
లెన్నంగఁ బలుకుట ఈశాను కథలు,
హరితన లోననే యఖిలంబు నణఁచి
అరయుచు నిద్రించునది నిరోధంబు,
జీవుని నిజరూపసిద్ధియ ముక్తి,
భావింపఁగాఁ బరబ్రహ్మమాశ్రయము
అనినారదునకు నయ్యంబుజాసనుఁడు
వినిపించినట్టి యవ్విధమున యోగి
అభిమన్యుసుతున కౌననఁ దెల్పె” ననుచు
శుభమతి యైనట్టి సూతుండు వలుక
[272] తానకము- స్థానకము
సూతునకు శౌనకాది మహర్షుల ప్రశ్న
971
వినిశౌనకాదులు విస్మయంబంది
అనఘాత్మ! యటు తీర్థయాత్రఁ గైకొనిన
అనఘుండు విదురుఁ డేమయ్యె, నేమేమి
యొనరించె? నెచ్చోట నుండె? నటంచు
అడుగుండు నృపుఁడు నీ యర్థంబె తన్ను
నడిగిన శుక యోగి కంతయు నొడివె”
అనుటయు నా శౌనకాదు “లవ్విధము
వినఁజేయవే” యని వేడ్కఁ బల్కుటయు
ఆశ్వాసాంత గద్య - కృతి భర్త ప్రశంస
అనియిట్లు నవమన్మథాకారు పేర
వనజాక్ష చరణసేవనధన్యు పేర
పంచతిర్వడి[273] గర్వభంజను పేర
నంచిత క్షత్రవిద్యాధుర్యు పేర
కేరళ కర్ణాట కీకట పాండ్య
చేర, చోళాదిక క్షితినాథ కోటి
మంజుల కోటీర మాణిక్య దీప్తి
పింజరీకృత పాదపీఠుని పేర
శరదభ్ర గోక్షీర చందన చంద్ర
హరశైల హరహీరహార కర్పూర
శోభంకకార భాసురకీర్తి పూర
సౌభాగ్య నిలయితాశాచక్రు పేర
[273] పంచ తిర్వడి- పంచ తిరువడి
981
అవహిత నిజదయాయతన కవీంద్ర
భవన మహాంతర బహుల దౌర్గత్య
నివహ దుర్దమ తమోనిరసన కేళి
దివస యౌవన భవ్య తిగ్మాంశు[274] పేర
ఖండితాహితు పేర గండర గూళి
గండర గండాంక కలితుని పేర
సంగర గాండీవచాపుని పేర
సంగీత సాహిత్య చతురుని పేర
బిరుదు మన్నెవిభాళ బిరుదాఢ్యు పేర
వరమన్నె కందర్ప ఫాలాక్షు పేర
అరిరాజనిటుల పట్టాక్షర శ్రేణి
పరిమార్జ కోదార పదపద్ము పేర
సత్యభాషా హరిశ్చంద్రుని పేర
నిత్యధర్మా చార నిపుణుని పేర
జైవాతృ కాన్వయ సమధిక బుక్క
భూవరోత్తమ పౌత్రపుత్రుని పేర
ఆత్రేయ గోత్ర విఖ్యాతుని పేర
పాత్రదాన విశేషపారీణు పేర
వరసప్తసంతానవంతుని పేర
సురుచిరాపస్తంబసూత్రుని పేర
[274] తిగ్మాంశుడు- సూర్యుడు
991
ఆరెవీటీ పురాధ్యక్షుని పేర
శ్రీరమ్య రామపార్థివ పౌత్రు పేర
తురగరేవంతనాథుని[275] పేరఁ జంద్ర
గిరిముఖ్యదుర్గలక్ష్మీభర్త పేర
పరిపూర్ణ గోపమాంబాగర్భ కలశ
శరనిధి పూర్ణిమాచంద్రుని పేర
ఘనకీర్తిఁ దిమ్మ భూకాంత కుమార
చినతిమ్మ భూపాలశేఖరు పేర
కృతికర్త ప్రశంస
శ్రీనిత్య విలసితశ్రీవత్స గోత్ర
మానిత నాగయామాత్య పుత్రుండు
వివిధాష్టభాషా[276] కవిత్వ ధుర్యుండు
కవిసార్వభౌమ విఖ్యాత పదుండు
గురుమతి దోనూరి కోనేరునాథుఁ
డరుదుగాఁ జెప్పిన నతిచిత్రమగుచు
లాలితంబై రమ్యలక్షణంబైన
బాలభాగవత ప్రబంధం<బునందు
ప్రథమాశ్వాస విషయానుక్రమణిక
శౌనకాదిప్రశ్న సంవిధానంబు,
సూనృతోన్నతుఁ[277]డైన సూతు సమ్మతియు,
నలినాక్షు భక్తియు, నారదు కథయు,
చెలఁగు పురాణంబు చెప్పిన తెఱఁగు,
[275] తురగ రేవంత నాథుడు- అశ్వశిక్షక దళములకు అధిపతి
[276] అష్టభాషలు- 1. సంస్కృతము, 2. ప్రాకృతము, 3. అచ్చతెనుగు, 4. దేశ్యము, 5. గ్రామ్యము, 6. కన్నడి, 7. హళేకన్నడి, 8. అరవము. [బ్రౌణ్యనిఘంటువు]
[277] సూనృతోన్నతుఁడు- ప్రియము సత్యములతో ఉన్నతుడు