బాల ద్విపద భాగవతం : భాగ-4-1101-1200
1101
అట్టివిధేయత కాత్మలో మదము
పుట్టియా జమదగ్ని పుత్రునిం జూచి
వరమిత్తు ననుఁడు నవ్వరకీర్తిశాలి
వరముగా బ్రదికించె వారల మరల
నొక్కనాఁ డటమీద నొంటిమై నుండ
నక్కార్తవీర్యుని యాత్మజుల్ వచ్చి
తమమదిలోని క్రోధము లెల్ల మాన
జమదగ్ని తలగొంచుఁ జనిరి వేగమున
అంతనా రాముండు నన్నలం గూడి
కాంతారమున నుండి గ్రక్కున వచ్చి
క్రందుగాఁ[285] బొరలి శోకము చూపు తల్లి
నందంద యూరార్చి యన్నలం జూచి
“యీపితృదేహంబు నిచ్చట మీరు
కాపాడుఁడీ” యని కట్టడ చేసి
దిగ్గున యా మహిష్మతిపురి కేఁగి
యెగ్గొనర్చిన యమ్మహీశు నందనుల
అందర సమయించి, యంతటఁ దనదు
డెందంబు లోని కడింది రోషంబు
పాయక, యిల నిరువదియొక్క మార్లు
రోయక త్రుంచె నుగ్రుండయి నృపుల
తనతండ్రి తల తొంటి తనువుతోఁ గూర్చి
అనుపమ సరణిచే యాగముల్ చేసె
జనకుని ననుభావసహితునిం[286] గాఁగ
నొనరించి ఋషులలో[287] నునిచెఁ జిత్రముగ
తానుమహేంద్రాద్రిఁ దపముఁ గావించు
పూనికైఁ గదలి, నిప్పుడునున్నవాఁడు
పరశురామకథా ప్రపంచ మీరీతి
ధరణీశ! తెలిపితిఁ దరవాయి వినుము
విశ్వామిత్ర, యయాతి ప్రముఖుల చరిత్రములు
జమదగ్ని తల్లికి జనకుఁడౌ గాధి
శమనిధి పుత్రు విశ్వామిత్రుఁ గనియె
[285] క్రందు- విలపించు
[286] అనుభావసహితుడు- ప్రభావవంతుడు
[287] ఋషులలో- సప్తర్షులలో
1111
భూతలాధిప! తపస్ఫురణంబు చేత
నాతండు బ్రహ్మర్షి యనఁగ బెంపొందె
అలపురూరవునకు నాత్మజుండైన
యలఘుతేజున కాయు వను నృపాలునకు
నందనుండై యొప్పె నహుషుఁడా రాజ
కందర్పహరునకుం[288] గలిగె యయాతి
అతఁడు శుక్రుని బిడ్డ యగు దేవయాని
సతిగాఁగ నుండెఁ దచ్చరితంబు వినుము
విలసిత కీర్తియై వృషపర్వుఁడనఁగఁ
గలుగు దానవనాథు కన్యకయైన
శర్మిష్ఠ యొకనాఁడు సఖులతోఁ గూడి
అర్మిలిఁతో[289] దేవయానయు నడువ
నుపవనంబున కేఁగి యుడుగక విరుల
యపచయం[290] బొనరించి యలపు వహించి
వొక్కచో జలకేళి యొనరఁ గావించి
గ్రక్కునం దా మున్నుగానీరు వెడలి
అరయక యా దేవయాని వస్త్రంబు
ధరియించుటయు శుక్రతనయ వీక్షించి
“గురుబిడ్డ నే, శిష్యు కూఁతుర వీవు
తరతరత్వము[291] చూడ దాసివి నాకు
[288] కందర్పహరుడు- శంకరుడు
[289] అర్మిలి- స్నేహము
[290] ఉపచయము- పోగుచేయుట
[291] తరతరత్వము- తారతమ్యము, తరతమభేదము
1121
తగుదువె నా వల్వ ధరియింప నిట్టి
తెగువ నీ కిపుడె నే తెఱఁగున వచ్చె?”
అనిపల్కి మఱియును ననరాని కొన్ని
కినుక మాటలు చాలఁ గెలయ[292] శర్మిష్ఠ
కాఁగి[293]వస్త్రము లేని కవిపుత్రిఁ బట్టి
లోఁగక[294] యొక నూతి లోఁబడదొబ్బి
తనపట్టణమునకుం దన చెలుల్ గొలువఁ
జనుదెంచె నంత నా సమయంబునందు
మృగయార్థియై వచ్చి మెలఁగు యయాతి
జగతీశుఁ డచ్చోటు సరణిగా[295] వచ్చి
యాకుక్కినూతిలో[296] నారీతి నున్న
యాకవిసుతఁ గాంచి యద్భుతంబంది
తనయుత్తరీయ మా తరుణిపై వైచి
తనచేయివట్టించి తగ వెడలించి
“యెవ్వతె వీవేల యిట్లయ్యె?” ననుఁడు
నవ్వనితామణి యతని కిట్లనియె
“అవనీశ! యేను శుక్రాత్మజ, నీసుఁ
దవిలి యా వృషపర్వు తనయ నన్నిటులఁ
గావించె, నిపుడు నీ కరము గైకొంటిఁ
గావున నీవె నా కాంతుండ వింక;
[292] కెలయు- వికటముగా పలుకు
[293] కాగు- కోపముతో తపించు
[294] లోగక- వెనుదీయక
[295] సరణి- త్రోవ, దారి
[296] కుక్కి- ఇఱుకు
1131
తొల్లియా గురుని పుత్రుండైన కచుఁడు
నెల్లభంగుల బ్రాహ్మణేతరుండైన
పతియగు నట్టి శాపంబు నా కొనఁగె
జితకాశి![297] కావునం జేకొమ్ము నన్ను”
ననుఁడు నా నృపతియు నంగీకరించి
చనియె నింతియుఁ దన సదనంబు చేరి
యింతయు వరుసతో నెఱిఁగింప శుక్రుఁ
డంతకంతకు రోసి యప్పురి వెడలి
అరుగ నా వృషపర్వుఁ డతి భీతి వచ్చి
చరణముల్ వట్టుక చాలఁ బ్రార్థించి
అలవడం దన బిడ్డ నతని పుత్రికకు
చెలులతోఁ గూడ దాసిగ నప్పగించి
తలఁపులో దలముగాఁ[298] దలకొని యున్న
కలక మానిచి తొంటి గతి నిల్వఁ జేసె
అద్దేవయానియు నమ్మహీనాథు
నొద్దకు నేఁగు నుద్యోగంబుఁ దెలుప
కన్నియ నా దైత్యకన్యతో శుక్రు
డెన్నికగాఁ దోడ్క యేఁగి భూపతికి
వొప్పించె దీవెన లొసఁగి “శర్మిష్ఠ
నెప్పుడు జేరకు మీ”యని యనుచు
[297] జితకాశి- జయశీలుడు
[298] తలము- అడ్డుగా
1141
అరిగె, నచ్చట నంత యాదేవయాని
ధరణీశు కడఁ బ్రమోదంబున నుండి
యదువు, తుర్వసుఁడును ననఁగల్గునట్టి
సదయాత్మజులఁ దనూజాతులం గాంచె
ఆయింతి యెక్కింతటను పరాకైన
దైయుండ శర్మిష్ఠ యారాజుఁ జేరి
పుత్రుల హృద్యాను పూరు నామకులఁ
బాత్రులం గ్రమమున భాసిల్లఁ గనియె!
నదివిని యా శుక్రుఁ డలిగి యానృపుని
ముదుకఁగా శపియించె మోహంబు దఱుగ
అంతనమ్ముదిమిచే నలసి యయాతి
కాంతిమించిన పుత్రగణము నీక్షించి
తనశాపజనితవార్థకముఁ గైకొనుచు
నెనసిన జవ్వనం బిండని పలుక
నందఱు మేకొన కరుగంగఁ జూచి
అందపూరుండు మేలన సమ్మతించె
జగతీశుఁ డప్పుడా శాపవార్థకము
దగిలించి తా నందెఁ దద్యౌవనంబు
నహుష పుత్రుఁడు జవ్వనమునఁ గొన్నేండ్లు
మహిత భోగములచే మనములోఁ దనిసె
1151
ఆవయోవినిమయం బంతఁ జాలించి
భావజ్ఞుడగు పూరుఁ బట్టంబుఁ గట్టి
కడమ పుత్రులకు నల్గడల రాజ్యంబు
యెడపక విభజించి యిడి శాంతుఁడయ్యె
పురువంశ వృత్తాంతము
అందుమీ[299] కూటస్థుఁ డగు పూరు వంశ
మిందువంశవతంస![300] యెఱిఁగింతు వినుము
పూరునామకుఁడైన భూవరుసుతుఁడు
మేరుధీరుఁడు జనమేజయుం డలరె
అతఁడు ప్రవిద్వాంసుఁ డను పుత్రుఁ గనియె
అతనికి సుతుఁడయ్యె నఁట ప్రథి[301] తందు
చారుపదుం డాత్మజాతుం డతనికి
సూరగణ్యుండైన సుద్యుఁ డాతనికి
బహుగవుం డతనికిఁ బ్రభవించె నతని
మహిమాంశుతేజ! సంయాతి జనించె
ఆతఁడు హంయాతి యను పుత్రుఁ గనియె
నాతండు రౌద్రాశ్వుఁ డను సూనుఁ గాంచె
అతని కెన్న ఋతేయుఁ డను పుత్రుఁడయ్యె
నతనికిం దగఁ గల్గె నంతిసారుండు
సుమతి యా నృపతికి సుతుఁడయ్యె నతని
కమలనాభుఁడు రైభి యనువాఁడు వొడమె
[299] అందుమీ- ఆ తరువాత
[300] ఇందువంశవతంస- పరీక్షిత్తు, చంద్రవంశానికి సిగబంతి కనుక
[301] ప్రథిత- ప్రసిద్దుడు
1161
అతనికి నందనుం డైన దుష్యంతుఁ
డతులితగతి ధాత్రి కధిపుఁడై యుండి
మునుగాధినందనమునికి మేనకకు
జనియించి కానన స్థలి శకుంతములు
చిగురొత్తు కరుణఁ బోషించిన యట్టి
దగుట శకుంతల యను పేరఁ గలిగి
పొసఁగఁ గణ్వునకుఁ బెంపుడుఁ గూతురైన
యసమానరూపరేఖామృత సరసిఁ
గడిమి వేఁటకు నేఁగి గాంధర్వ సరణిఁ
బడతిగాఁ జేపట్టి ప్రమదంబు గాంచె
ధరణీశ! యతనికా తరలాక్షి యందు
భరతుండు నాఁగ సంభవమందె సుతుఁడు
అతఁడు మరుత్సోమ మను నిష్టి సేయ
వితథుఁ డాత్మజుఁ డయ్యె వేల్పు లొసంగ
తనయులై యా వితథక్షితీశునకు
జనియించిరఁట బృహక్షత్ర సంకృతులు
రంతిదేవుండను రాజు సత్కీర్తి
మంతుండు సంకృతి మహిపతి సుతుఁడు
హరికి నర్పితముగా నతిభక్తి నతిథి
వరుల కన్నంబిడి వసుధపై వెలసె
1171
జగతీశ! యా బృహత్క్షత్రుని పుత్రు
డగుసుహోతృని పట్టి హస్తి పెంపొందె
అతనికి నజమీఢు డనఁ బేరు కలుగు
సుతుఁడు వంశమునకు శోభ యొనర్చె
అతనికి నళిని యందమరు వంశమునఁ
బ్రతిలేక వెలసిరి పాంచాలనృవులు
అతనికే యాత్మజుం డయ్యె వేరొక్క
సతియందు ఘనుఁడైన సంవరణుండు
అతనికి సూర్యకన్యకయైన తపతి
సతియయి కురుఁడను జననాథుఁగాంచె
అలరంగ కురుపుత్రు డైన సుహోతృ
కులమునఁ గలిగె బేర్కొన బృహద్రధుఁడు
అతఁడు జరాసంధుఁడను సూనుఁ గనియె
నతఁడు చాలఁ బ్రసిద్ధుఁ డయ్యె నిద్ధాత్రి
మఱియు జహ్నుండు కుమారుఁడై వెలసె
వఱలెడు కురుమహీవల్లభ మణికి
సురథుఁడా నృపతికి సూనుఁడై వెలసె
నిరుపమ సుతుఁడతనికి విదూరథుఁడు
జనియించె నతనికి సార్వభౌముండు
జనితుఁ డవ్విభునకు జయసేన నృపతి
1181
రాధికుం డతని కా రాజున కయుతు
డాధర్మనిధి పుత్రుఁ డయ్యె క్రోధనుఁడు
వరనందనుండు దేవాతిథి యతని
కరయఁ గక్షర నాముఁ డాత్మజుండయ్యె
కనియె దిలీపు నా ఘనుఁడు ప్రతీపుఁ
డనువానిఁ గాంచె నయ్యవనీశ్వరుండు
వసుధేశ! యతఁడు దేవాపి శంతనుల
నసమాన బాహ్లికుం డను వారిఁ గనియె
ఆశంతనుండు కామాతురుం డగుచు
దాసకన్యకను సత్యవతిఁ జేపట్టె
ఆసత్యవతికె సుమ్మట మున్నె పుట్టె
వ్యాసమునీంద్రుండు వనజాక్షమూర్తి
యోజనగంధి నా నొండొక్క పేరు
రాజిల్లు నట్టి యా రాజీవముఖికి
ధుర్యులు చిత్రాంగదుండు విచిత్ర
వీర్యుండు ననఁ బ్రభవించిరి సుతులు
ఆశంతనునిఁ జేరి యఁట మున్నెగంగ
భీశూన్యుఁ[302] డైనట్టి భీష్మునిం గనియె
క్షితినాథ! యందు విచిత్రవీర్యునకు
నతివల నంబిక యంబాలికయును
[302] భీశూన్యుడు- భీతి లేనివాడు, భీష్ముడు
1191
జనని యానతిఁ జేసి సమ్మతిం దమ్ము
ననువుగా దయసేయు నావ్యాసువలన
శూరుల ధృతరాష్ట్ర శుభమతిఁ బాండు
ధారణీశుఁ డను సుతనయులఁ గనిరి
భద్రాత్మ! పాండు భూపతికిఁ గుంతియును
మాద్రియు ననియెడు మగువలై రందు
పాండుభూవరుఁడు శాపప్రాప్తిఁ కలిగి
యుండిసంతతి కని యోచించు కతన
ధర్మానిలేంద్రుల దయఁ గుంతిఁ గాంచెఁ
బేర్మియుధిష్ఠిర భీమ ఫల్గుణుల
మాద్రినాసత్య సంబంధంబు కతన
నద్రీతి[303] నకులుని సహదేవుఁ గనియె
అందర్జునుని పుత్రుఁ డభిమన్యుఁ డనగ
నెందును నెన్నికకెక్కె[304] మీ తండ్రి
వినుము! పరీక్షిదుర్వీశుని సుతుఁడు
జనమేజయుం డింక జగతి పాలించు
ఆయయాతికి బెద్ద యాత్మజుండైన
యాయదూత్తము వంశ మాలింపు మింక
యదువంశ క్రమము
యదువుకుం దొలుసూనుఁ డగు శతజ్జితున
కొదవె హైహయుఁడను నుర్వివిభుండు
[303] అద్రీతి- అదే విధముగ
[304] ఎన్నికకెక్కు- ప్రసిద్ధుడగు