దశమ స్కంధము - పూర్వ : గోపికల తాదాన్యతోన్మత్తత
- ఉపకరణాలు:
"కొమ్మకుఁ బువ్వులు కోసినాఁ డిక్కడ-
మొనసి పాదాగ్రంబు మోపినాఁడు
సతి నెత్తుకొని వేడ్క జరిగినాఁ డిక్కడఁ-
దృణములోఁ దోపఁదు తెఱవ జాడ
ప్రియకు ధమ్మిల్లంబు పెట్టినాఁ డిక్కడఁ-
గూర్చున్న చొప్పిదె కొమరు మిగులు
నింతికిఁ గెమ్మోవి యిచ్చినాఁ డిక్కడ-
వెలఁది నిక్కిన గతి విశదమయ్యె
- ఉపకరణాలు:
సుదతితోడ నీరు చొచ్చినాఁ డిక్కడఁ
జొచ్చి తా వెడలిన చోటు లమరెఁ
దరుణిఁ గాముకేళిఁ దనిపినాఁ డిక్కడఁ
ననఁగి పెనఁగియున్న యంద మొప్పె.
టీకా:
కొమ్మ = స్త్రీ; కున్ = కోసము; పువ్వులు = పువ్వులను; కోసినాడు = కోసెను; ఇక్కడ = ఇక్కడ; మొనసి = పూని; పాద = పాదము యొక్క; అగ్రంబున్ = ముందుభాగము; మోపినాడు = ఆన్చెను; సతిన్ = స్త్రీని; ఎత్తుకొని = ఎత్తుకొని; వేడ్కన్ = వినోదముగ; జరిగినాడు = నడచినాడు; ఇక్కడ = ఇక్కడ; తృణము = గడ్డినేల; లోన్ = అందు; తోపదు = కనబడదు; తెఱవ = స్త్రీ; జాడ = గుర్తులు; ప్రియ = ప్రియురాలి; కున్ = కి; ధమ్మల్లంబున్ = కొప్పు; పెట్టినాడు = చుట్టెను; ఇక్కడ = ఇక్కడ; కూర్చున్న = కూర్చుండిన; చొప్పు = జాడ; ఇదె = ఇదిగో; కొమరు = అందము; మిగులు = అతిశయించున్నది; ఇంతి = స్త్రీ; కిన్ = కి; కెంపు = ఎఱ్ఱని; మోవి = పెదవి; ఇచ్చినాడు = అందిచ్చెను; ఇక్కడ = ఇక్కడ; వెలది = స్త్రీ; నిక్కిన = పైకినిగిడిన; గతి = జాడ; విశదమయ్యెన్ = స్పష్టమై ఉన్నది.
సుదతి = స్త్రీ; తోడన్ = తోటి; నీరున్ = నీటి యందు; చొచ్చినాడు = ప్రవేశించెను, దిగెను; ఇక్కడ = ఇక్కడ; చొచ్చి = దిగి; తాన్ = అతను; వెడలిన = బయటికొచ్చిన; చోటులు = గుర్తులు; అమరెన్ = ఏర్పడినవి; తరుణిన్ = స్త్రీని; కాముకేళి = మన్మథక్రీడ యందు; తనిపినాడు = తృప్తిపరచెను; ఇక్కడ = ఇక్కడ; అణగి = అణిగిపోయి; పెనగి = కలిసిమెలిసి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; అందము = విధము; ఒప్పెన్ = చక్కగానున్నది.
భావము:
మురళీలోలుడు ఇక్కడ మునివేళ్ళు మాత్రమే నేలపై మోపాడు, ముదితకు పూలుకోసినాడేమో; నెలత నెత్తుకొని ముందుకెళ్లాడేమో ఇక్కడ ఆమె అడుగుల జాడలు కనబడటం లేదు; ఇద్దరు కూర్చున్న ఈ చోటు సొగసుగా ఉంది, ఇక్కడ కొమరాలి కొప్పు సవరించి ఉంటాడు; ఇక్కడ నీలవేణి నిక్కినతీరు తేటపడుతోంది, అతివకు అరుణాధర మిచ్చాడేమో; ఇక్కడ కొలనులోకి దిగిన ఆనమాళ్ళు స్పష్టంగా కనబడుతున్నాయి, కాంతతో కొలను నీటిలోకి ప్రవేశించాడేమో; ఇక్కడ గడ్డిగాదము అణగి, పెనగిన ఆనవాలు కానవస్తోంది, మగువను మదనకేళిలో తనిపినాడేమో.