పంచమ స్కంధః : పంచమోఽధ్యాయః -5
5-5-1
ఋషభ ఉవాచ
నాయం దేహో దేహభాజాం నృలోకే
కష్టాన్ కామానర్హతే విడ్భుజాం యే .
తపో దివ్యం పుత్రకా యేన సత్త్వం
శుద్ధ్యేద్యస్మాద్బ్రహ్మసౌఖ్యం త్వనంతం
5-5-2
మహత్సేవాం ద్వారమాహుర్విముక్తే-
స్తమోద్వారం యోషితాం సంగిసంగం .
మహాంతస్తే సమచిత్తాః ప్రశాంతా
విమన్యవః సుహృదః సాధవో యే
5-5-3
యే వా మయీశే కృతసౌహృదార్థా
జనేషు దేహంభరవార్తికేషు .
గృహేషు జాయాఽఽత్మజరాతిమత్సు
న ప్రీతియుక్తా యావదర్థాశ్చ లోకే
5-5-4
నూనం ప్రమత్తః కురుతే వికర్మ
యదింద్రియప్రీతయ ఆపృణోతి .
న సాధు మన్యే యత ఆత్మనోఽయ-
మసన్నపి క్లేశద ఆస దేహః
5-5-5
పరాభవస్తావదబోధజాతో
యావన్న జిజ్ఞాసత ఆత్మతత్త్వం .
యావత్క్రియాస్తావదిదం మనో వై
కర్మాత్మకం యేన శరీరబంధః
5-5-6
ఏవం మనః కర్మవశం ప్రయుంక్తే
అవిద్యయాఽఽత్మన్యుపధీయమానే .
ప్రీతిర్న యావన్మయి వాసుదేవే
న ముచ్యతే దేహయోగేన తావత్
5-5-7
యదా న పశ్యత్యయథా గుణేహాం
స్వార్థే ప్రమత్తః సహసా విపశ్చిత్ .
గతస్మృతిర్విందతి తత్ర తాపా-
నాసాద్య మైథున్యమగారమజ్ఞః
5-5-8
పుంసః స్త్రియా మిథునీభావమేతం
తయోర్మిథో హృదయగ్రంథిమాహుః .
అతో గృహక్షేత్రసుతాప్తవిత్తైర్జనస్య
మోహోఽయమహం మమేతి
5-5-9
యదా మనో హృదయగ్రంథిరస్య
కర్మానుబద్ధో దృఢ ఆశ్లథేత .
తదా జనః సంపరివర్తతేఽస్మాన్ముక్తః
పరం యాత్యతిహాయ హేతుం
5-5-10
హంసే గురౌ మయి భక్త్యానువృత్యా
వితృష్ణయా ద్వంద్వతితిక్షయా చ .
సర్వత్ర జంతోర్వ్యసనావగత్యా
జిజ్ఞాసయా తపసేహా నివృత్త్యా
5-5-11
మత్కర్మభిర్మత్కథయా చ నిత్యం
మద్దేవసంగాద్గుణకీర్తనాన్మే .
నిర్వైరసామ్యోపశమేన పుత్రా
జిహాసయా దేహగేహాత్మబుద్ధేః
5-5-12
అధ్యాత్మయోగేన వివిక్తసేవయా
ప్రాణేంద్రియాత్మాభిజయేన సధ్ర్యక్ .
సచ్ఛ్రద్ధయా బ్రహ్మచర్యేణ శశ్వ-
దసంప్రమాదేన యమేన వాచాం
5-5-13
సర్వత్ర మద్భావవిచక్షణేన
జ్ఞానేన విజ్ఞానవిరాజితేన .
యోగేన ధృత్యుద్యమసత్త్వయుక్తో
లింగం వ్యపోహేత్కుశలోఽహమాఖ్యం
5-5-14
కర్మాశయం హృదయగ్రంథిబంధ-
మవిద్యయాసాదితమప్రమత్తః .
అనేన యోగేన యథోపదేశం
సమ్యగ్వ్యపోహ్యోపరమేత యోగాత్
5-5-15
పుత్రాంశ్చ శిష్యాంశ్చ నృపో గురుర్వా
మల్లోకకామో మదనుగ్రహార్థః .
ఇత్థం విమన్యురనుశిష్యాదతజ్జ్ఞాన్
న యోజయేత్కర్మసు కర్మమూఢాన్ .
కం యోజయన్ మనుజోఽర్థం లభేత
నిపాతయన్ నష్టదృశం హి గర్తే
5-5-16
లోకః స్వయం శ్రేయసి నష్టదృష్టి-
ర్యోఽర్థాన్ సమీహేత నికామకామః .
అన్యోన్యవైరః సుఖలేశహేతో-
రనంతదుఃఖం చ న వేద మూఢః
5-5-17
కస్తం స్వయం తదభిజ్ఞో విపశ్చి-
దవిద్యాయామంతరే వర్తమానం .
దృష్ట్వా పునస్తం సఘృణః కుబుద్ధిం
ప్రయోజయేదుత్పథగం యథాంధం
5-5-18
గురుర్న స స్యాత్స్వజనో న స స్యాత్పితా
న స స్యాజ్జననీ న సా స్యాత్ .
దైవం న తత్స్యాన్న పతిశ్చ స స్యాన్న
మోచయేద్యః సముపేతమృత్యుం
5-5-19
ఇదం శరీరం మమ దుర్విభావ్యం
సత్త్వం హి మే హృదయం యత్ర ధర్మః .
పృష్ఠే కృతో మే యదధర్మ ఆరాదతో
హి మామృషభం ప్రాహురార్యాః
5-5-20
తస్మాద్భవంతో హృదయేన జాతాః
సర్వే మహీయాంసమముం సనాభం .
అక్లిష్టబుద్ధ్యా భరతం భజధ్వం
శుశ్రూషణం తద్భరణం ప్రజానాం
5-5-21
భూతేషు వీరుద్భ్య ఉదుత్తమా యే
సరీసృపాస్తేషు సబోధనిష్ఠాః .
తతో మనుష్యాః ప్రమథాస్తతోఽపి
గంధర్వసిద్ధా విబుధానుగా యే
5-5-22
దేవాసురేభ్యో మఘవత్ప్రధానా
దక్షాదయో బ్రహ్మసుతాస్తు తేషాం .
భవః పరః సోఽథ విరించవీర్యః
స మత్పరోఽహం ద్విజదేవదేవః
5-5-23
న బ్రాహ్మణైస్తులయే భూతమన్య-
త్పశ్యామి విప్రాః కిమతః పరం తు .
యస్మిన్ నృభిః ప్రహుతం శ్రద్ధయాహ-
మశ్నామి కామం న తథాగ్నిహోత్రే
5-5-24
ధృతా తనూరుశతీ మే పురాణీ
యేనేహ సత్త్వం పరమం పవిత్రం .
శమో దమః సత్యమనుగ్రహశ్చ
తపస్తితిక్షానుభవశ్చ యత్ర
5-5-25
మత్తోఽప్యనంతాత్పరతః పరస్మా-
త్స్వర్గాపవర్గాధిపతేర్న కించిత్ .
యేషాం కిము స్యాదితరేణ తేషా-
మకించనానాం మయి భక్తిభాజాం
5-5-26
సర్వాణి మద్ధిష్ణ్యతయా భవద్భిశ్చరాణి
భూతాని సుతాధ్రువాణి .
సంభావితవ్యాని పదే పదే వో
వివిక్తదృగ్భిస్తదు హార్హణం మే
5-5-27
మనో వచో దృక్కరణేహితస్య
సాక్షాత్కృతం మే పరిబర్హణం హి .
వినా పుమాన్ యేన మహావిమోహా-
త్కృతాంతపాశాన్న విమోక్తుమీశేత్
5-5-28
శ్రీశుక ఉవాచ
ఏవమనుశాస్యాత్మజాన్ స్వయమనుశిష్టానపి
లోకానుశాసనార్థం మహానుభావఃపరమసుహృ-
ద్భగవాన్ ఋషభాపదేశ ఉపశమశీలానా-
ముపరతకర్మణాం మహామునీనాం భక్తిజ్ఞాన-
వైరాగ్యలక్షణం పారమహంస్యధర్మముపశిక్షమాణః
స్వతనయశతజ్యేష్ఠం పరమభాగవతం
భగవజ్జనపరాయణం భరతం ధరణిపాలనాయా-
భిషిచ్య స్వయం భవన ఏవోర్వరితశరీరమాత్ర-
పరిగ్రహ ఉన్మత్త ఇవ గగనపరిధానః
ప్రకీర్ణకేశ ఆత్మన్యారోపితాహవనీయో
బ్రహ్మావర్తాత్ప్రవవ్రాజ
5-5-29
జడాంధమూకబధిరపిశాచోన్మాదకవ-
దవధూతవేషోఽభిభాష్యమాణోఽపి జనానాం
గృహీతమౌనవ్రతస్తూష్ణీం బభూవ
5-5-30
తత్ర తత్ర పురగ్రామాకరఖేటవాటఖర్వట-
శిబిరవ్రజఘోషసార్థగిరివనాశ్రమాది-
ష్వనుపథమవనిచరాపసదైః పరిభూయమానో
మక్షికాభిరివ వనగజస్తర్జనతాడనా-
వమేహనష్ఠీవనగ్రావశకృద్రజఃప్రక్షేపపూతివాత-
దురుక్తైస్తదవిగణయన్నేవాసత్సంస్థాన
ఏతస్మిన్ దేహోపలక్షణే సదపదేశ
ఉభయానుభవస్వరూపేణ స్వమహిమా-
వస్థానేనాసమారోపితాహంమమా-
భిమానత్వాదవిఖండితమనాః
పృథివీమేకచరః పరిబభ్రామ
5-5-31
అతిసుకుమారకరచరణోరఃస్థలవిపుల-
బాహ్వంసగలవదనాద్యవయవవిన్యాసః ప్రకృతి-
సుందరస్వభావహాససుముఖో నవనలినదలాయ-
మానశిశిరతారారుణాయతనయనరుచిరః
సదృశసుభగకపోలకర్ణకంఠనాసో
విగూఢస్మితవదనమహోత్సవేన పురవనితానాం
మనసి కుసుమశరాసనముపదధానః
పరాగవలంబమానకుటిలజటిలకపిశ-
కేశభూరిభారోఽవధూతమలిననిజశరీరేణ
గ్రహగృహీత ఇవాదృశ్యత
5-5-32
యర్హి వావ స భగవాన్ లోకమిమం
యోగస్యాద్ధా ప్రతీపమివాచక్షాణ-
స్తత్ప్రతిక్రియాకర్మ బీభత్సితమితి
వ్రతమాజగరమాస్థితః శయాన ఏవాశ్నాతి
పిబతి ఖాదత్యవమేహతి హదతి స్మ
చేష్టమాన ఉచ్చరిత ఆదిగ్ధోద్దేశః
5-5-33
తస్య హ యః పురీషసురభిసౌగంధ్యవాయుస్తం దేశం
దశయోజనం సమంతాత్సురభిం చకార
5-5-34
ఏవం గోమృగకాకచర్యయా వ్రజంస్తిష్ఠన్నాసీనః శయానః
కాకమృగగోచరితః పిబతి ఖాదత్యవమేహతి స్మ
5-5-35
ఇతి నానాయోగచర్యాచరణో భగవాన్ కైవల్య-
పతిరృషభోఽవిరతపరమమహానందానుభవ
ఆత్మని సర్వేషాం భూతానామాత్మభూతే భగవతి
వాసుదేవ ఆత్మనోఽవ్యవధానానంతరోదరభావేన
సిద్ధసమస్తార్థపరిపూర్ణో యోగైశ్వర్యాణి వైహాయస-
మనోజవాంతర్ధానపరకాయప్రవేశదూరగ్రహణాదీని
యదృచ్ఛయోపగతాని నాంజసా నృపహృదయేనాభ్యనందత్
5-5-36
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం సంహితాయాం
పంచమస్కంధే ఋషభదేవానుచరితే పంచమోఽధ్యాయః