ద్వితీయ స్కంధము : హరిభక్తిరహితుల హేయత
- ఉపకరణాలు:
అలరు జొంపములతో నభ్రంకషంబులై-
బ్రదుకవే వనములఁ బాదపములు?
ఖాదన మేహనాకాంక్షలఁ బశువులు-
జీవింపవే గ్రామసీమలందు?
నియతిమై నుచ్ఛ్వాస నిశ్శ్వాస పవనముల్-
ప్రాప్తింపవే చర్మభస్త్రికలును?
గ్రామసూకరశునకశ్రేణు లింటింటఁ-
దిరుగవే దుర్యోగదీనవృత్తి?
- ఉపకరణాలు:
నుష్ట్రఖరములు మోయవే యురుభరములఁ?
బుండరీకాక్షు నెఱుఁగని పురుషపశువు
లడవులందు, నివాసములందుఁ బ్రాణ
విషయభరయుక్తితో నుంట విఫల మధిప!
టీకా:
అలరు = పుష్ప; జొంపములన్ = గుత్తులు; తోన్ = తో; అభ్రంకషములు = మిన్నుముట్టుతున్నవి; ఐ = అయ్యి; బ్రతుకవే = బతుకవా ఏమి; వనములన్ = అడవులలో; పాదపములున్ = చెట్లు; ఖాదన = తిను; మేహన = సంభోగ; ఆకాంక్షలన్ = అమితాసక్తితో; పశువులు = పశువులు {పశువులు - నాలుగు కాళ్ళ జంతువులు}; జీవింపవే = బతుకవా ఏమి; గ్రామ = ఊరి; సీమలున్ = పొలిమేరలు; అందున్ = లో; నియతిము = నియమ ప్రకారము ప్రవర్తించునవి; ఐన్ = అయ్యి; ఉచ్ఛ్వాస = పీల్చు; నిశ్వాస = విడుచు; పవనముల్ = గాలులను; ప్రాప్తించవే = పొందవా ఏమి; చర్మభస్త్రికలును = కొలిమితిత్తులుమాత్రము; గ్రామ = ఊర; సూకర = పందులు; శునక = కుక్కలు; శ్రేణుల్ = గుంపులు; ఇంటింటన్ = ఇళ్ళల్లో; తిరిగవే = తిరుగుతుండవా ఏమి; దుర్యోగ = దురాయువుతో; దీనన్ = దీనమైన; వృత్తిన్ = విధముగా; ఉష్ట్ర = ఒంటెలు; ఖరములు = గాడిదలు;
మోయవే = మోయుటలేదా ఏమి; ఉరు = మిక్కిలి; భరములు = బరువులు; పుండరీకాక్షున్ = భగవంతుని {పండరీకాక్షుడు - పుండరీకముల వంటి కన్నులు కల వాడు - విష్ణువు}; ఎఱుగని = తెలియని; పురుష = మానవ; పశువులు = మృగములు; అడవులు = అడవులు; అందున్ = లోపలను; నివాసములు = ఇళ్ళు; అందున్ = లోపలను; ప్రాణ = ప్రాణమములు; విషయ = ఇంద్రియ అర్థములందలి ఆసక్తుల; భర = బరువులు; యుక్తి = కూడుకొనుట; తోన్ = తో; ఉంటన్ = ఉండుట; విఫలము = వ్యర్థము; అధిప = రాజా.
భావము:
అలాగే ఓ మహారాజా! పూలగుత్తులతో ఆకసమంటుతు అడవులలో చెట్లు జీవించడం లేదా. ఆహారమైథునాది వాంఛలతో పశువులు పల్లె పట్టుల్లో బ్రతకడం లేదా. కొలిమితిత్తులు కూడ ఎడతెరిపి లేకుండా ఉచ్ఛ్యాస నిశ్వ్యాసలు సాగిస్తున్నాయి కదా. ఊరపందులు, కుక్కలు గుంపులు గుంపులుగా ఇల్లిల్లు తిరుగుతు దిక్కుమాలినవై దీనంగా తిరగటం లేదా. ఒంటెలు, గాడిదలు పెద్దపెద్ద బరువులు మోస్తున్నాయి కదా. అదే విధంగా పద్మాక్షుని తెలియనేరని నరపశువులు అడవులలోనో, గృహాలలోనో సంసారభారాన్ని మోస్తూ జీవిస్తున్నారు. వాళ్ల బ్రతుకు వ్యర్థం.