దశమ స్కంధము - ఉత్తర : వసుదేవుని గ్రతువు
- ఉపకరణాలు:
"ఆదిత్య, చంద్రాగ్ని, మేదినీ, తారాంబు-
మారుతాకాశ, వాఙ్మనము లోలిఁ
బరికింపఁ దత్తదుపాసనంబులఁ బవి-
త్రములుసేయఁగ సమర్థములు గావు;
సకలార్థగోచరజ్ఞానంబు గల మహా-
త్మకులు దారు ముహూర్తమాత్ర సేవఁ
జేసి పావనములు సేయుదు; రదియు న-
ట్లుండె ధాతుత్రయ యుక్తమైన
- ఉపకరణాలు:
కాయమం దాత్మబుద్ధియుఁ, గామినీ కు
మారులందు స్వకీయాభిమానములునుఁ,
దివిరి జలమునఁ దీర్థబుద్ధియునుఁ జేయు
నట్టి మూఢుండు పశుమార్గుఁ డనఁగఁ బరఁగు."
టీకా:
ఆదిత్య = సూర్యుడు; చంద్ర = చంద్రుడు; అగ్ని = అగ్నిహోత్రుడు; మేదినీ = భూదేవి; తార = ధ్రువాది నక్షత్రములు; అంబు = జలము, వరుణుడు; మారుత = వాయువు; ఆకాశ = ఆకాశము, స్వర్గము; వాక్ = వాక్కు; మనములు = మనస్సులు; పరికింపన్ = తరచిచూసినచో; తత్తత్ = ఆయా; ఉపాసనంబులన్ = సేవించుటలు చేత; పవిత్రములు = పావనములుగా; చేయగన్ = చేయుటకు; సమర్థములు = చాలినవి; కావు = కావు; సకల = సమస్తమైన; అర్థ = విషయములను; గోచర = తోపింపజేయునట్టి; ఙ్ఞానంబున్ = తెలివి; కల = కలిగిన; మహా = గొప్ప; ఆత్మకులు = మనస్సులు కలవారు; తారు = మీరు; ముహూర్తమాత్ర = ముహూర్తముపాటు; సేవన్ = సేవమాత్రము; చేసి = చేసిన; పావనములు = పవిత్రులుగా; చేయుదురు = చేస్తారు; అదియునున్ = దానిని; అట్లు = అలా; ఉండె = ఉండనిండు; ధాతుత్రయ = వాతపిత్తశ్లేష్మములతో; యుక్తము = కూడినది; ఐన = అయిన.
కాయమున్ = దేహమున; అందున్ = అందు; ఆత్మ = తానే అను; బుద్ధియున్ = తలపు; కామినీ = భార్య; కుమారుల్ = సంతానము; అందున్ = ఎడల; స్వకీయ = నాది అను; అభిమానములునున్ = మమతలు; తివిరి = పూని; జలమునన్ = నదీజలములందు; తీర్థ = తీర్థము, పవిత్రకరము; బుద్ధియునున్ = అను తలపు; చేయునట్టి = భావించెడి; మూఢుండు = మూర్ఖుడు; పశు = జంతువు వంటి; మార్గుడు = నడవడికకలవాడు; అనగన్ = అనగా; పరగున్ = ప్రసిద్ధుడు.
భావము:
తరచిచూస్తే, సూర్యచంద్రులు, భూమి, నక్షత్రాలు నీరు, గాలి, ఆకాశములను పూజించినా, అవి మానవుడిని పవిత్రం చేయలేవు. సమస్త విషయాలూ తెలిసిన విజ్ఞానులైన మహాత్ములు ముహుర్తమాత్రం సేవచేతనే మానవులను పవిత్రం చేస్తారు. వాటి మాటకేం గాని. వాతపిత్తశ్లేష్మ అనే త్రిధాతువుల మయమైన శరీరాన్ని ఆత్మ అనుకోవడం; భార్యాపుత్రులు ఆత్మీయులు అని భావించడం; సాధారణ నీటి వనరుని పుణ్యతీర్ధ మని భావించడం మూర్ఖుల లక్షణం. అట్టి మూర్ఖుడిని పశుమార్గంలో ప్రవర్తించేవా డని చెప్పవచ్చు.”