దశమ స్కంధము - ఉత్తర : పారిజా తాపహరణంబు
- ఉపకరణాలు:
హరి కేలం బెకలించి తెచ్చి భుజగేంద్రారాతిపైఁ బెట్టె సుం
దరగంధానుగతభ్రమద్భ్రమరనాదవ్రాతముం బల్లవాం
కుర శాఖా ఫల పర్ణ పుష్ప కలికా గుచ్ఛాది కోపేతమున్
గిరిభిత్త్రాతముఁ బారిజాతముఁ ద్రిలోకీయాచకాఖ్యాతమున్.
టీకా:
హరి = కృష్ణుడు; కేలన్ = చేతితో; పెకలించి = పెల్లగించి, నేలనుండి పీకి; తెచ్చి = తీసుకువచ్చి; భుజగేంద్రారాతి = గరుత్మంతుని {భుజగేంద్రారాతి - సర్పశ్రేష్ఠముల శత్రువు, గరుత్మంతుడు}; పైన్ = మీద; పెట్టెన్ = పెట్టెను; సుందర = మనోజ్ఞమైన; గంధా = పరిమళమును; అనుగత = అనుసరించివచ్చి; భ్రమత్ = తిరుగుచున్న; భ్రమర = తుమ్మెదల యొక్క; నాద = ధ్వనుల; వ్రాతమున్ = సమూహము కలదానిని; పల్లవ = చిగుళ్ళ యొక్క; అంకుర = మొలకల యొక్క; శాఖా = కొమ్మలతో; ఫల = పండ్లు; పర్ణ = ఆకులు; పుష్ప = పూలు; కలికా = మొగ్గలు; గుచ్ఛా = గుత్తులు; ఆదిక = మున్నగువానితోటి; ఉపేతమున్ = కూడుకొని యున్నదానిని; గిరిభిత్ = ఇంద్రునిచేత; త్రాతమున్ = కాపాడబడుతున్న దానిని; పారిజాతమున్ = పారిజాతవృక్షమును {పారిజాతవృక్షము - కోరినకోరికలు తీర్చెడి దేవతావృక్షము, కల్పవృక్షము}; త్రిలోకీ = మూడు లోకములు; యాచక = యాచకులుగా కలది అని; ఆఖ్యాతమున్ = ప్రసిద్ధి పొందినదానిని.
భావము:
అక్కడ పర్వతాల గర్వాలు అణిచిన ఆ ఇంద్రుడు అంతవానిచే పోషింపబడుతున్న పారిజాతవృక్షాన్ని చూసారు. ముల్లోకాల ప్రజల కోరికలుతీర్చడంలో మిక్కిలి ప్రసిద్ధమైనది ఆ దేవతా తరువు. మనోజ్ఞమైన దాని పరిమళాలకు దరిచేరి చక్కర్లు తిరుగుతున్న తుమ్మెదలు ఝంకారం చేస్తున్నాయి. చిగుళ్ళు, అంకురాలు, మొగ్గలు, గుచ్ఛాలు, కొమ్మలు, ఆకులు, పూలు, పండ్లు మున్నగువాటితో నిండుగా ఉన్నది. ఆ పారిజాతాన్ని అలాగే చేతితో పెకలించి గరుత్మంతుడి మీద పెట్టాడు.
- ఉపకరణాలు:
ఇట్లు పారిజాతంబును హరించి యదువల్లభుండు వల్లభయుం దానును విహగవల్లభారూఢుండై చనుచున్న సమయంబున.
టీకా:
ఇట్లు = ఈ విధముగా; పారిజాతంబును = పారిజాతవృక్షమును; హరించి = అపహరించి; యదువల్లభుండు = కృష్ణుడు; వల్లభయున్ = ప్రియురాలు; తానునున్ = తాను; విహగవల్లభ = గరుత్మంతునిపై; ఆరూఢుండు = ఎక్కినవాడు; ఐ = అయ్యి; చనుచున్న = వెళ్తున్న; సమయంబునన్ = సమయము నందు.
భావము:
శ్రీకృష్ణుడు ఇలా పారిజాతాన్ని అపహరించి తన ప్రాణసతి అయిన సత్యవతీదేవితోపాటు పక్షీంద్రుడు గరుత్మంతుడుపై ఎక్కి బయలుదేరుతున్నాడు.
- ఉపకరణాలు:
నరకాసురుని బాధ నలఁగి గోవిందుని-
కడ కేగి తత్పాదకమలములకుఁ
దన కిరీటము సోఁక దండప్రణామము-
ల్గావింప నా చక్రి కరుణ సేసి
చనుదెంచి భూసుతు సమయించి తనవారిఁ-
దన్ను రక్షించుటఁ దలఁప మఱచి
యింద్రుండు బృందారకేంద్రత్వ మదమునఁ-
"బద్మలోచన! పోకు పారిజాత
- ఉపకరణాలు:
తరువు విడువు" మనుచుఁ దాఁకె నడ్డము వచ్చి
తఱిమి సురలు నట్లు దాఁకి రకట!
యెఱుకవలదె నిర్జరేంద్రత కాల్పనే?
సురల తామసమును జూడ నరిది.
టీకా:
నరకాసురుని = నరకాసురుని వలని; బాధన్ = బాధచేత; నలగి = పీడితుడై; గోవిందుని = కృష్ణుని; కడ = వద్ద; కున్ = కు; ఏగి = వెళ్ళి; తత్ = అతని యొక్క; పాద = పాదములు అను; కమలములు = పద్మముల; కున్ = కు; తన = తన యొక్క; కిరీటము = కిరీటము; సోకన్ = తాకునట్లు; దండప్రణామముల్ = సాగిలపడి మొక్కుట; కావింపన్ = చేయగా; చక్రి = కృష్ణుడు; కరుణ = దయ; చేసి = చూపి; చనుదెంచి = వచ్చి; భూసుతున్ = నరకుని; సమయించి = సంహరించి; తన = తన యొక్క; వారిన్ = వారిని; తన్నున్ = తనను; రక్షించుటన్ = కాపాడుటను; తలపన్ = ఎంచక; మఱచి = మరచిపోయి; ఇంద్రుండు = ఇంద్రుడు; బృందారక = దేవతల; ఇంద్రత్వ = ప్రభువు అను; మదమునన్ = గర్వముతో; పద్మలోచన = కృష్ణా; పోకు = వెళ్ళిపోకుము; పారిజాత = పారిజాత; తరువున్ = వృక్షమును; విడువుము = వదలిపెట్టుము; అనుచున్ = అంటు; తాకెన్ = ఎదిరించెను; అడ్డము = దారికి అడ్డముగా; వచ్చి = వచ్చి; తఱిమి = వెంటపడి; సురలున్ = దేవతలు; అట్లు = ఆ విధముగా; తాకిరి = ఎదిరించిరి; అకట = అయ్యో; ఎఱుక = ఙ్ఞానము; వలదె = ఉండవద్దా; నిర్జర = దేవతల; ఇంద్రత = ఇంద్రత్వము; కాల్పనే = తగులపెట్టుటకా; సురల = దేవతల; తామసమున్ = అజ్ఞానమును; చూడన్ = విచారింపగా; అరిది = ఆశ్చర్యముకరమైనది.
భావము:
ఇంద్రుడు తాను త్రిలోకాధిపతిననే గర్వంతో “ఓ శ్రీకృష్ణా! దొంగతనంగా పారిజాతవృక్షాన్ని పట్టుకుపోవద్దు. విడువు. విడువు.” అని త్రోవకు అడ్డం వచ్చి శ్రీకృష్ణుడిని ఎదిరించాడు. దేవతాసైన్యం శ్రీకృష్ణుడిమీద యుద్ధానికి వచ్చింది. నరకాసురుడు పెట్టే బాధలకు ఓర్చుకోలేక, తాను శ్రీకృష్ణుడి దగ్గరకు వెళ్ళి ఆయన పాదాలకు తన కిరీటం సోకేలా సాష్టాంగ నమస్కారం చేస్తే, కృష్ణుడు దయతలచి నరకాసురుడిని సంహరించి, దేవతలను రక్షించిన సంగతి దేవేంద్రుడు మరచిపోయాడు. ఆపాటి వివేకంలేని దేవేంద్రపదవి ఎందుకు? దేవతల అహంకారం చాలా విచిత్రంగా ఉంది.
- ఉపకరణాలు:
ఇట్లు దనకు నొడ్డారించి యడ్డంబు వచ్చిన నిర్జరేంద్రాదుల నిర్జించి తన పురంబునకుం జని, నిరంతర సురభి కుసుమ మకరంద మాధురీ విశేషంబులకుఁ జొక్కిచిక్కక నాకలోకంబుననుండి వెంటనరుగుదెంచు తుమ్మెదలకు నెమ్మిదలంచుచున్న పారిజాతమ్ము నాశ్రితపారిజాతుం డయిన హరి మహాప్రేమాభిరామ యగు సత్య భామతోఁ గ్రీడించు మహోద్యానంబున సంస్థాపించి, నరకాసురుని యింటం దెచ్చిన రాజకన్యక లెందఱందఱకు నన్నినివాసంబులు గల్పించి గృహోపకరణంబులు సమర్పించి.
టీకా:
ఇట్లు = ఈ విధమగా; తన = అతని; కున్ = కి; ఒడ్డారించి = ద్వేషించి, ప్రతిఘటించి; అడ్డంబు = అడ్డముగా; వచ్చినన్ = రాగా; నిర్జరేంద్రా = దేవేంద్రుడు; ఆదులన్ = ముదలగువారిని; నిర్జించి = జయించి; తన = తన యొక్క; పురంబున్ = నగరమున; కున్ = కు; చని = వెళ్ళి; నిరంతర = ఎల్లప్పుడు; సురభి = మంచి సువాసనగల; కుసుమ = పూల; మకరంద = పూతేనె యొక్క; మాధురీ = తియ్యదనముల; విశేషంబుల్ = అతిశయముల; కున్ = కు; చొక్కి = పరవశించి; చిక్కక = అక్కడ ఉండిపోక; నాక = స్వర్గ; లోకంబునన్ = లోకము; నుండి = నుండి; వెంటన్ = కూడా; అరుగుదెంచు = వచ్చుచున్న; తుమ్మెదలు = తుమ్మెదల; కున్ = కు; నెమ్మిన్ = మేలును; తలంచుచున్న = కోరుతున్న; పారిజాతమ్మున్ = పారిజాతవృక్షమును; ఆశ్రిత = ఆశ్రయించినవారికి; పారిజాతుండు = కల్పవృక్షమువంటివాడు; అయిన = ఐన; హరి = కృష్ణుడు; మహా = మిక్కిలి; ప్రేమా = ప్రేమచేత; అభిరామ = ఒప్పినది; అగు = ఐన; సత్యభామ = సత్యభామ; తోన్ = తోటి; క్రీడించు = విహరించెడి; మహా = గొప్ప; ఉద్యానంబునన్ = ఉద్యానవనము నందు; సంస్థాపించి = పాతి, నాటి; నరకాసురుని = నరకాసురుని; ఇంటన్ = ఇంటినుండి; తెచ్చిన = తీసుకు వచ్చిన; రాజకన్యకలు = రాకుమారీమణులు; ఎందఱు = ఎంత మందో; అందఱ = అందరి; కున్ = కి; అన్ని = అన్ని; నివాసంబులు = ఇళ్ళు; కల్పించి = ఏర్పాటు చేసి; గృహోపకరణంబులున్ = ఇంటి సామగ్రి; సమర్పించి = ఇచ్చి.
భావము:
తనను ఎదిరించిన దేవేంద్రాదులను ఓడించి, ఆశ్రితపారిజాతమైన శ్రీకృష్ణుడు పారిజాత వృక్షాన్ని భూలోకానికి తెచ్చి, తనను గొప్పగా ప్రేమించే సత్యభామతో తాను విహరించే ఉద్యానవనంలో నాటించాడు. దేవలోకపు తుమ్మెదలు సువాసనలు విరజిమ్మే పారిజాతవృక్షాన్ని అనుసరించి కూడా వచ్చేసాయి. శ్రీకృష్ణుడు నరకాసురుడి బారినుండి తప్పించి తెచ్చిన రాజకన్యకలు అందరకీ వేరు వేరుగా సౌధాలను, కావలసిన గృహోపకరణాలను ఏర్పాటు చేసాడు.