దశమ స్కంధము - పూర్వ : ఇంద్రయాగ నివాఱణంబు
- ఉపకరణాలు:
బహురసాన్నంబు పెట్టుఁడు బ్రాహ్మణులకు
నచలులై పూజ యొనరిపు డచలమునకు;
నధమ చండాల శునక సంహతికిఁ దగిన
భక్ష్యములు పెట్టి కసవులు పసుల కిండు.
టీకా:
పసుల్ = పశువుల; కున్ = కు; కొండ = పర్వతమున; కున్ = కు; బ్రాహ్మణ = విప్ర {బ్రాహ్మణుడు - వ్యుత్పత్తి, బ్రహ్మణి పరబ్రహ్మణి నిష్ఠావత్త్వాత్ బ్రాహ్మణః. బ్రహ్మదేవుని ఉత్కృష్టమైన దైవమనెడి నిష్ఠ యందుండువాడు, విప్రుడు}; ఉత్తముల = శ్రేష్ఠుల; కున్ = కు; మఖమున్ = యాగమును; కావించుట = చేయుట; మంచి = చక్కటి; బుద్ధి = ఆలోచన; ఇంద్రయాగంబున్ = ఇంద్రయాగమున; కున్ = కు; ఎమేమి = ఏవేవైతే; తెప్పింతురు = సమకూర్చుకొనెదరో; అవి = వాటిని; ఎల్లన్ = అన్నిటిని; తెప్పింపుడు = రప్పించండి; అరసి = విచారించుకొని; మీరు = మీరు; పాయసంబులు = పరమాన్నములు {పాయసము - పాలతో వండినది, పరమాన్నము}; అపూపములు = అప్పములు; సైదపు = గోధుమ; పిండి = పిండితో చేయు; వంటలున్ = వంటకములు; పప్పును = ముద్దపప్పు; వలయున్ = కావలసిన; అట్టి = అటువంటి; ఫల = పండ్లు; శాకములున్ = కాయగూరలు; వండన్ = వండుటకు; పంపుడు = నియమించండి, చెప్పండి; హోమంబున్ = అగ్నిహోత్రమును; చేయుడు = చేయండి; ధేను = గోదానాదులు; దక్షిణలన్ = దక్షిణలను; ఇచ్చి = ఇచ్చి.
బహురసాన్నంబు = షడ్రసోపేతాన్నములు {బహురసాన్నములు - అనేకమైన రస (రుచులు) కలిగిన ఆహార పదార్థములు, షడ్రసోపేతములు}; పెట్టుడు = పెట్టండి {షడ్రసములు - 1కషాయము (వగరు) 2మధురము (తీపి) 3లవణము (ఉప్పదనము) 4కటువు (కారము) 5తిక్త (చేదు) 6ఆమ్లము (పుల్లని) అనెడి ఆరు రుచులు}; బ్రాహ్మణుల = విప్రుల; కున్ = కు; అచలులు = చలింపనిబుద్ధికవారు; ఐ = అయ్యి; పూజన్ = పూజించుటలు; ఒనరింపుడు = చేయండి; అచలముల్ = కొండల; కున్ = కు; అధమ = నీచవృత్తిననుండువారికి; చండాల = భీకరమైనవృత్తికలవారికి; శునక = కుక్కల; సంహతి = సమూహముల; కిన్ = కి; తగిన = యోగ్యమైన; భక్ష్యములున్ = భోజనపదార్ధములను; పెట్టి = పెట్టి; కసువులు = గడ్డి; పసుల్ = పశువుల; కిన్ = కి; ఇండు = ఇవ్వండి.
భావము:
కనుక, మనకు జీవన హేతువు లైన పశువులకూ; మన పశువులను తృణజలాదులచే నిత్యమూ పోషిస్తున్న పర్వతానికి; మనకు దీవెన లొసగే విప్రవర్యులకూ సంతుష్టి కలుగునట్లుగా యజ్ఞం చేయడం మంచి బుద్ధి అవుతుంది. ఇంద్రయాగానికి ఏమేమి సంభారాలు తెప్పించదలిచారో అన్నీ విచారించి ఇప్పుడు తెప్పించండి. పరమాన్నములు, అప్పాలు, పిండివంటలు, పప్పుకూరలు వండించండి హోమాలు చేయించండి. బ్రాహ్మణోత్తములకు గోదానాలు దక్షిణములతో కూడ సరస పదార్థ సంపన్నాలైన అన్నాలు పెట్టండి. అచంచల భక్తితో కొండకు పూజలు చేయండి. పతితులకు అనాథలకూ భోజనాలు పెట్టండి. కుక్కలు మొదలైన జంతువులచే భక్ష్యములు తినిపించండి. పశువులకు గడ్డి ఇవ్వండి.