గజేంద్రమోక్షణ రహస్యార్థం : జవమును జలమును
కం||
జవమును జలమును బలమును
వివిధములుగఁ బోరు కఱటివీరతకు భువిన్
దివి మకర మీన కర్కట
నివహము లొక్కటన మిత్రనిలయముఁ బొందెన్.
బాహ్య|| - కరటి (యేనుగు) యొక్క వేగిరపాటును పట్టుదల సత్వము (దేహబలము) మొదలగు వీరస్వభావ మనగాఁ నుద్రేకమునకు సరస్సు నందలి మీన కులీర, జలచరములలో మైత్రినిఁ బొందినవి (ఉత్ప్రేక్షాలంకారము). (కులీర - యెండ్రకాయ)
రహ|| -జీవుని, తీవ్ర ముముక్షత్వ సంకల్పమును నాదాను సంబంధము లగు - పశ్యంతి - మధ్యమ - వైఖరీ వాక్కులను పరానాదముతో నైక్యముఁజేసె నని తాత్పర్యము.
| 1. పరానాదము | - | సహస్రారము | - | ` |
| 2. పశ్యంతి | - | మూలాధారము | - | అక్షరసంజ్ఞ |
| 3మధ్యమ | - | మణిపూరము | - | వచ్చీరానిమాటలు |
| 4. వైఖరీ | - | అనాహతము | - | స్పష్టముగాపలుకుట |
| 5-విశుద్ధము | - | స్వరయుక్తమగు వివిధ పదములను | - | ముఖద్వారమున సంభాషించుట |
నానుసంధేఃపరాపూజానహితృప్తేః పరం సుఖమ్
తా|| ప్రణవముకంటే మంత్రమును ఆత్మకంటే దైవమును - ఆత్మానుసంధానము కంటే దేవతాపూజయునులేవు.
కావున యోగి, యింద్రియ ద్వారంబులను మూసి వాయువును, అంతర్ముఖముఁజేసి’ సుషుమ్న ద్వారమునుఁ జరానాదము నందు సమ్మేళనము సేయును. (దీనిని నాదాను సంధాన మందురు) ఇట్లు జీవుఁడు నాదము, ననుసంధించి పరలోఁ గలిపె నని భావము.