చతుర్థ స్కంధః : ప్రథమోఽధ్యాయః - 1
4-1-1
మైత్రేయ ఉవాచ
మనోస్తు శతరూపాయాం తిస్రః కన్యాశ్చ జజ్ఞిరే .
ఆకూతిర్దేవహూతిశ్చ ప్రసూతిరితి విశ్రుతాః
4-1-2
ఆకూతిం రుచయే ప్రాదాదపి భ్రాతృమతీం నృపః .
పుత్రికాధర్మమాశ్రిత్య శతరూపానుమోదితః
4-1-3
ప్రజాపతిః స భగవాన్ రుచిస్తస్యామజీజనత్ .
మిథునం బ్రహ్మవర్చస్వీ పరమేణ సమాధినా
4-1-4
యస్తయోః పురుషః సాక్షాద్విష్ణుర్యజ్ఞస్వరూపధృక్ .
యా స్త్రీ సా దక్షిణా భూతేరంశభూతానపాయినీ
4-1-5
ఆనిన్యే స్వగృహం పుత్ర్యాః పుత్రం వితతరోచిషం .
స్వాయంభువో ముదా యుక్తో రుచిర్జగ్రాహ దక్షిణాం
4-1-6
తాం కామయానాం భగవానువాహ యజుషాం పతిః .
తుష్టాయాం తోషమాపన్నోఽజనయద్ద్వాదశాత్మజాన్
4-1-7
తోషః ప్రతోషః సంతోషో భద్రః శాంతిరిడస్పతిః .
ఇధ్మః కవిర్విభుః స్వహ్నః సుదేవో రోచనో ద్విషట్
4-1-8
తుషితా నామ తే దేవా ఆసన్ స్వాయంభువాంతరే .
మరీచిమిశ్రా ఋషయో యజ్ఞః సురగణేశ్వరః
4-1-9
ప్రియవ్రతోత్తానపాదౌ మనుపుత్రౌ మహౌజసౌ .
తత్పుత్రపౌత్రనప్తౄణామనువృత్తం తదంతరం
4-1-10
దేవహూతిమదాత్తాత కర్దమాయాత్మజాం మనుః .
తత్సంబంధి శ్రుతప్రాయం భవతా గదతో మమ
4-1-11
దక్షాయ బ్రహ్మపుత్రాయ ప్రసూతిం భగవాన్ మనుః .
ప్రాయచ్ఛద్యత్కృతః సర్గస్త్రిలోక్యాం వితతో మహాన్
4-1-12
యాః కర్దమసుతాః ప్రోక్తా నవ బ్రహ్మర్షిపత్నయః .
తాసాం ప్రసూతిప్రసవం ప్రోచ్యమానం నిబోధ మే
4-1-13
పత్నీ మరీచేస్తు కలా సుషువే కర్దమాత్మజా .
కశ్యపం పూర్ణిమానం చ యయోరాపూరితం జగత్
4-1-14
పూర్ణిమాసూత విరజం విశ్వగం చ పరంతప .
దేవకుల్యాం హరేః పాదశౌచాద్యాభూత్సరిద్దివః
4-1-15
అత్రేః పత్న్యనసూయా త్రీంజజ్ఞే సుయశసః సుతాన్ .
దత్తం దుర్వాససం సోమమాత్మేశబ్రహ్మసంభవాన్
4-1-16
విదుర ఉవాచ
అత్రేర్గృహే సురశ్రేష్ఠాః స్థిత్యుత్పత్త్యంతహేతవః .
కించిచ్చికీర్షవో జాతా ఏతదాఖ్యాహి మే గురో
4-1-17
మైత్రేయ ఉవాచ
బ్రహ్మణా నోదితః సృష్టావత్రిర్బ్రహ్మవిదాం వరః .
సహ పత్న్యా యయావృక్షం కులాద్రిం తపసి స్థితః
4-1-18
తస్మిన్ ప్రసూనస్తబకపలాశాశోకకాననే .
వార్భిః స్రవద్భిరుద్ఘుష్టే నిర్వింధ్యాయాః సమంతతః
4-1-19
ప్రాణాయామేన సంయమ్య మనో వర్షశతం మునిః .
అతిష్ఠదేకపాదేన నిర్ద్వంద్వోఽనిలభోజనః
4-1-20
శరణం తం ప్రపద్యేఽహం య ఏవ జగదీశ్వరః .
ప్రజామాత్మసమాం మహ్యం ప్రయచ్ఛత్వితి చింతయన్
4-1-21
తప్యమానం త్రిభువనం ప్రాణాయామైధసాగ్నినా .
నిర్గతేన మునేర్మూర్ధ్నః సమీక్ష్య ప్రభవస్త్రయః
4-1-22
అప్సరోమునిగంధర్వసిద్ధవిద్యాధరోరగైః .
వితాయమానయశసస్తదాశ్రమపదం యయుః
4-1-23
తత్ప్రాదుర్భావసంయోగవిద్యోతితమనా మునిః .
ఉత్తిష్ఠన్నేకపాదేన దదర్శ విబుధర్షభాన్
4-1-24
ప్రణమ్య దండవద్భూమావపతస్థేఽర్హణాంజలిః .
వృషహంససుపర్ణస్థాన్ స్వైః స్వైశ్చిహ్నైశ్చ చిహ్నితాన్
4-1-25
కృపావలోకేన హసద్వదనేనోపలంభితాన్ .
తద్రోచిషా ప్రతిహతే నిమీల్య మునిరక్షిణీ
4-1-26
చేతస్తత్ప్రవణం యుంజన్నస్తావీత్సంహతాంజలిః .
శ్లక్ష్ణయా సూక్తయా వాచా సర్వలోకగరీయసః
4-1-27
అత్రిరువాచ
విశ్వోద్భవస్థితిలయేషు విభజ్యమానై-
ర్మాయాగుణైరనుయుగం విగృహీతదేహాః .
తే బ్రహ్మవిష్ణుగిరిశాః ప్రణతోఽస్మ్యహం వః
తేభ్యః క ఏవ భవతాం మ ఇహోపహూతః
4-1-28
ఏకో మయేహ భగవాన్ వివిధప్రధానై-
శ్చిత్తీకృతః ప్రజననాయ కథం ను యూయం .
అత్రాగతాస్తనుభృతాం మనసోఽపి దూరాద్-
బ్రూత ప్రసీదత మహానిహ విస్మయో మే
4-1-29
మైత్రేయ ఉవాచ
ఇతి తస్య వచః శ్రుత్వా త్రయస్తే విబుధర్షభాః .
ప్రత్యాహుః శ్లక్ష్ణయా వాచా ప్రహస్య తమృషిం ప్రభో
4-1-30
దేవా ఊచుః
యథా కృతస్తే సంకల్పో భావ్యం తేనైవ నాన్యథా .
సత్సంకల్పస్య తే బ్రహ్మన్ యద్వై ధ్యాయతి తే వయం
4-1-31
అథాస్మదంశభూతాస్తే ఆత్మజా లోకవిశ్రుతాః .
భవితారోఽఙ్గ భద్రం తే విస్రప్స్యంతి చ తే యశః
4-1-32
ఏవం కామవరం దత్త్వా ప్రతిజగ్ముః సురేశ్వరాః .
సభాజితాస్తయోః సమ్యగ్దంపత్యోర్మిషతోస్తతః
4-1-33
సోమోఽభూద్బ్రహ్మణోంఽశేన దత్తో విష్ణోస్తు యోగవిత్ .
దుర్వాసాః శంకరస్యాంశో నిబోధాంగిరసః ప్రజాః
4-1-34
శ్రద్ధా త్వంగిరసః పత్నీ చతస్రోఽసూత కన్యకాః .
సినీవాలీ కుహూ రాకా చతుర్థ్యనుమతిస్తథా
4-1-35
తత్పుత్రావపరావాస్తాం ఖ్యాతౌ స్వారోచిషేఽన్తరే .
ఉతథ్యో భగవాన్ సాక్షాద్బ్రహ్మిష్ఠశ్చ బృహస్పతిః
4-1-36
పులస్త్యోఽజనయత్పత్న్యామగస్త్యం చ హవిర్భువి .
సోఽన్యజన్మని దహ్రాగ్నిర్విశ్రవాశ్చ మహాతపాః
4-1-37
తస్య యక్షపతిర్దేవః కుబేరస్త్విడవిడా సుతః .
రావణః కుంభకర్ణశ్చ తథాన్యస్యాం విభీషణః
4-1-38
పులహస్య గతిర్భార్యా త్రీనసూత సతీ సుతాన్ .
కర్మశ్రేష్ఠం వరీయాంసం సహిష్ణుం చ మహామతే
4-1-39
క్రతోరపి క్రియా భార్యా వాలఖిల్యానసూయత .
ఋషీన్ షష్టిసహస్రాణి జ్వలతో బ్రహ్మతేజసా
4-1-40
ఊర్జాయాం జజ్ఞిరే పుత్రా వసిష్ఠస్య పరంతప .
చిత్రకేతుప్రధానాస్తే సప్త బ్రహ్మర్షయోఽమలాః
4-1-41
చిత్రకేతుః సురోచిశ్చ విరజా మిత్ర ఏవ చ .
ఉల్బణో వసుభృద్యానో ద్యుమాన్ శక్త్యాదయోఽపరే
4-1-42
చిత్తిస్త్వథర్వణః పత్నీ లేభే పుత్రం ధృతవ్రతం .
దధ్యంచమశ్వశిరసం భృగోర్వంశం నిబోధ మే
4-1-43
భృగుః ఖ్యాత్యాం మహాభాగః పత్న్యాం పుత్రానజీజనత్ .
ధాతారం చ విధాతారం శ్రియం చ భగవత్పరాం
4-1-44
ఆయతిం నియతిం చైవ సుతే మేరుస్తయోరదాత్ .
తాభ్యాం తయోరభవతాం మృకండః ప్రాణ ఏవ చ
4-1-45
మార్కండేయో మృకండస్య ప్రాణాద్వేదశిరా మునిః .
కవిశ్చ భార్గవో యస్య భగవానుశనా సుతః
4-1-46
త ఏతే మునయః క్షత్తర్లోకాన్ సర్గైరభావయన్ .
ఏష కర్దమదౌహిత్రసంతానః కథితస్తవ .
శృణ్వతః శ్రద్దధానస్య సద్యః పాపహరః పరః
4-1-47
ప్రసూతిం మానవీం దక్ష ఉపయేమే హ్యజాత్మజః .
తస్యాం ససర్జ దుహితౄః షోడశామలలోచనాః
4-1-48
త్రయోదశాదాద్ధర్మాయ తథైకామగ్నయే విభుః .
పితృభ్య ఏకాం యుక్తేభ్యో భవాయైకాం భవచ్ఛిదే
4-1-49
శ్రద్ధా మైత్రీ దయా శాంతిస్తుష్టిః పుష్టిః క్రియోన్నతిః .
బుద్ధిర్మేధా తితిక్షా హ్రీర్మూర్తిర్ధర్మస్య పత్నయః
4-1-50
శ్రద్ధాసూత శుభం మైత్రీ ప్రసాదమభయం దయా .
శాంతిః సుఖం ముదం తుష్టిః స్మయం పుష్టిరసూయత
4-1-51
యోగం క్రియోన్నతిర్దర్పమర్థం బుద్ధిరసూయత .
మేధా స్మృతిం తితిక్షా తు క్షేమం హ్రీః ప్రశ్రయం సుతం
4-1-52
మూర్తిః సర్వగుణోత్పత్తిర్నరనారాయణావృషీ
4-1-53
యయోర్జన్మన్యదో విశ్వమభ్యనందత్సునిర్వృతం .
మనాంసి కకుభో వాతాః ప్రసేదుః సరితోఽద్రయః
4-1-54
దివ్యవాద్యంత తూర్యాణి పేతుః కుసుమవృష్టయః .
మునయస్తుష్టువుస్తుష్టా జగుర్గంధర్వకిన్నరాః
4-1-55
నృత్యంతి స్మ స్త్రియో దేవ్య ఆసీత్పరమమంగలం .
దేవా బ్రహ్మాదయః సర్వే ఉపతస్థురభిష్టవైః
4-1-56
దేవా ఊచుః
యో మాయయా విరచితం నిజయాఽఽత్మనీదం
ఖే రూపభేదమివ తత్ప్రతిచక్షణాయ .
ఏతేన ధర్మసదనే ఋషిమూర్తినాద్య
ప్రాదుశ్చకార పురుషాయ నమః పరస్మై
4-1-57
సోఽయం స్థితివ్యతికరోపశమాయ సృష్టాన్
సత్త్వేన నః సురగణాననుమేయతత్త్వః .
దృశ్యాదదభ్రకరుణేన విలోకనేన
యచ్ఛ్రీనికేతమమలం క్షిపతారవిందం
4-1-58
ఏవం సురగణైస్తాత భగవంతావభిష్టుతౌ .
లబ్ధావలోకైర్యయతురర్చితౌ గంధమాదనం
4-1-59
తావిమౌ వై భగవతో హరేరంశావిహాగతౌ .
భారవ్యయాయ చ భువః కృష్ణౌ యదుకురూద్వహౌ
4-1-60
స్వాహాభిమానినశ్చాగ్నేరాత్మజాంస్త్రీనజీజనత్ .
పావకం పవమానం చ శుచిం చ హుతభోజనం
4-1-61
తేభ్యోఽగ్నయః సమభవన్ చత్వారింశచ్చ పంచ చ .
త ఏవైకోనపంచాశత్సాకం పితృపితామహైః
4-1-62
వైతానికే కర్మణి యన్నామభిర్బ్రహ్మవాదిభిః .
ఆగ్నేయ్య ఇష్టయో యజ్ఞే నిరూప్యంతేఽగ్నయస్తు తే
4-1-63
అగ్నిష్వాత్తా బర్హిషదః సౌమ్యాః పితర ఆజ్యపాః .
సాగ్నయోఽనగ్నయస్తేషాం పత్నీ దాక్షాయణీ స్వధా
4-1-64
తేభ్యో దధార కన్యే ద్వే వయునాం ధారిణీం స్వధా .
ఉభే తే బ్రహ్మవాదిన్యౌ జ్ఞానవిజ్ఞానపారగే
4-1-65
భవస్య పత్నీ తు సతీ భవం దేవమనువ్రతా .
ఆత్మనః సదృశం పుత్రం న లేభే గుణశీలతః
4-1-66
పితర్యప్రతిరూపే స్వే భవాయానాగసే రుషా .
అప్రౌఢైవాత్మనాఽఽత్మానమజహాద్యోగసంయుతా
4-1-67
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం సంహితాయాం
చతుర్థస్కంధే విదురమైత్రేయసంవాదే ప్రథమోఽధ్యాయః