తృతీయ స్కంధము : మునులు దాము జరిగించిన కార్యమును శంకరునకు దెలుపుట
- ఉపకరణాలు:
మఱునాఁ డమ్మహామునీంద్రులు మనంబార వీడ్కొని రజతధరణీధర శిఖరంబునకుఁ బ్రయాణంబు చేసి సర్వేశ్వరుం గాంచి సాష్టాంగదండ ప్రణామంబు లాచరించి “దేవా! దేవర యానతిచ్చిన పను లెల్లను శుభకరంబు లై సిద్ధించె” నని తత్ప్రకారంబు తెలియ విన్నవించినవారై యిట్లనిరి.
టీకా:
మనంబార = మనసారా; రజతధరణీధరము = వెండి కొండ.
భావము:
మరునాడు ఆ మునీంద్రులు మనసారా హిమవంతుని వీడ్కొని, కైలాసమునకు వచ్చారు. శివుని చూసి సాష్టాంగ నమస్కారము చేసి “దేవా! మీరు చెప్పిన పనులన్నీ శుభముగా ఫలించాయి” అని ఈ విధంగా విన్నవించారు.
- ఉపకరణాలు:
దేవేశ! మీ రానతిచ్చిన పనిఁ బూని
యిరవొప్పఁ బయనమై యేము బోయి
తన యింటి కరిగినతఱి మము బొడఁగని
యెంతయు దవ్వు మా కెదురు వచ్చి
యతిభక్తితో మ్రొక్కి యర్ఘ్య పాద్యాదుల
నమరఁ బూజించి పీఠములు వెట్టి
క్షేమంబు లరసి తాఁ జేతులు మొగిడించి
యేతేరఁ గారణం బేమి యనిన
3-59.1-ఆ.
“నీలకంధరుండు నీ కూఁతు పార్వతి
భామఁ దనకు నడుగఁ బంపె” ననుడు
భక్తితోడ మ్రొక్కి పలుదెఱంగుల నిట్లు
గారవించి పలికెఁ గామవైరి!
టీకా:
ఇరవొందు = సిద్ధించు; తఱి = సమయము; పొడగని = చూసి; దవ్వు = దూరము; అమర = పద్ధతి; అరయు = విచారించు; మొగిడించు = జోడించు; ఏతేరు = వచ్చు; అనుడు = అనగా; కామవైరి = మన్మథుని శత్రువైన శివుడు.
భావము:
“కామవైరీ! దేవేశ! మీరు చెప్పిన పనిని సాధించుటకు ప్రయాణమై వెళ్ళాము. వెళ్ళగానే మమ్మల్ని చూసి చాలా దూరం నుండి ఎదురువచ్చాడు. మిక్కిలి భక్తితో నమస్కరించి అర్ఘ్య పాద్యాదులతో పద్ధతిగా పూజించాడు. ఆసనములందు కూర్చుండజేసి క్షేమములు విచారించి తాను చేతులు జోడించి “వచ్చుటకు కారణమేమి” యని అడిగాడు. “శివుడు నీ కూతురు పార్వతిని తనకు యడుగుమని పంపాడు” అని చెప్పగా భక్తితో నమస్కరించి రకరకాలుగా గౌరవించి ఈ విధముగా పలికాడు.
- ఉపకరణాలు:
సరి మీ మన్ననలకుఁ దగు
నరుదా యిటువంటి భక్తి వలదే మనకున్
గిరిరాజు సేయు భక్తికి
సరి యెన్నఁగఁ గలదె భక్తి చంద్రాభరణా!
భావము:
చంద్రాభరణా! శివా! హిమవంతుడు మీ గౌరవానికి సరిపోతాడు. అతనిది సాటిలేని, అపూర్వమైన భక్తి. ఇలాంటి భక్తే కదా మనకు కావలసింది.
- ఉపకరణాలు:
పలుమరు ముల్లోకంబులఁ
జెలులం జూచితిమి గాని చింతింపఁగ నా
లలనకుఁ గల లక్షణములు
కలయఁగ నే చెలుల యందుఁ గానము దేవా!
భావము:
మూడు లోకాలలోని కన్యలను చూశాము. కానీ ఆ పార్వతీ దేవికి గల సులక్షణాలు గల కన్యలను ఎక్కడా చూడలేదు.
- ఉపకరణాలు:
ఆ కన్నులు నా చన్నులు
నా కురు లా ముద్దుమోము నా నెరు లా ర
మ్యాకారము నా మధ్యము
నే కాంతల యందు నెఱుఁగ మిభచర్మధరా!
టీకా:
కురులు = వెంట్రుకలు; నెరులు = శిరోజములు; మధ్యము = నడుము; ఇభము = ఏనుగు.
భావము:
(పార్వతీ దేవి సౌందర్యాన్ని వర్ణిస్తూ మునులిలా అన్నారు.)
ఆ కళ్ళు, ఆ చన్నులు, ఆ కురులు, ఆ ముద్దుముఖము, ఆ శిరోజములు ఆ నడుము, ఆ అందమైన రూపము, శివా! గజ చర్మధరా! ఇంకే కాంతలలోనూ కనబడదు.
- ఉపకరణాలు:
నీలాహి మేనికంటెను
నీలాళులకంటె నింద్రనీలముకంటెన్
నీలరుచిఁ బోలు నంబిక
నీలాలక లేమి చెప్ప; నీలగ్రీవా!
టీకా:
అహి = పాము; అళి = తుమ్మెద; రుచి = కాంతి; అలకలు = ముంగురులు; గ్రీవము = కంఠము.
భావము:
నీలకంఠా! శివా! పార్వతీదేవి శిరోజములు గురించి ఏమని చెప్పము. కృష్ణ సర్పము శరీరము కంటె, నల్లని తుమ్మెదల కంటె, ఇంద్రనీలము కంటె నల్లని కాంతికలిగి ఉన్నాయి.
- ఉపకరణాలు:
సుదతీలలామబొమలకు
వదలక సరిసేయ నొకటి వచ్చునె నీ చేఁ
గదనమునఁ దెగడ యేనియు
మదనున కది విల్లుగాదె మదనారాతీ!
టీకా:
సుదతి = మంచి పలువరుస గల స్త్రీ; లలామ = అందమును ప్రదర్శించునది, ఉత్తరపదమైన శ్రేష్ణమైనది; కదనము = యుద్ధము; తెగడు = నిందించు.
భావము:
మదనవైరీ! మంచి పలువరుస గల ఆ పార్వతి కనుబొమలకు పోల్చడానికి మరొక వస్తువు లేదు. మన్మథుడు యుద్ధంలో నీచేత బూడిద కాకపోయుంటే అతని విల్లుకు సరిపోయేదేమో!.
- ఉపకరణాలు:
సోమునిఁ దోడుతెచ్చుకొని స్రుక్కక చిల్కలుఁదేంట్లు గొల్వఁగాఁ
గాముఁడు విల్లునమ్ములు నఖండతఁ బట్టినయట్లు దోఁచు నా
భామముఖాబ్జరేఖయును బల్కును గొప్పును భ్రూలతాంగమున్
గాముఁడు నీవు చంపుటయుఁ గల్లనిపించె శశాంకశేఖరా!
టీకా:
సోముడు = చంద్రుడు; స్రుక్కు = గర్వము; అబ్జము = తామర; భ్రూ = కనుబొమ; కల్ల = అసత్యము.
భావము:
శశాంకశేఖరా! శివా! చంద్రుని తోడు తెచ్చుకొని గర్వంగా చిలుకలు తుమ్మెదలు సేవిస్తుండగా కాముడు విల్లు, అమ్ములు సంపూర్ణంగా పట్టినట్లు అనిపించే ఆ భామ ముఖారవిందము, కొప్పు, కనుబొమలు, లతవంటి శరీరము చూస్తుంటే మన్మథుని నీవు చంపడం అబద్ధమనిపిస్తోంది.
- ఉపకరణాలు:
సుందరి మృగలోచనముల
యందము లందందుఁ గల్గు టది నూనము దా
నిందీవరముల యందును
గందర్పుని శరము లందుఁ గంజము లందున్.
టీకా:
సుందరి = అందమైన స్త్రీ; మృగము = లేడి; లోచనములు = కన్నులు; నూనం = ఊహ; కంజము = తామరపువ్వు.
భావము:
ఆ అందము పార్వతీదేవి చక్కని లేడికళ్ళలో ఉంటుంది (నిజం). నల్లని కలువలలో, మన్మథుని బాణాలలో, తామరపూలలో ఉంటుందనేది ఊహే (నిజం కాదు).
- ఉపకరణాలు:
జలజాక్షి నెమ్మోముఁ జందురుఁ బోల్తమా
చందురు నందునఁ గందు గలదు
కన్నియ వదనంబుఁ గమలంబుఁ బోల్తమా
కమలంబు పుట్టుచోఁ గసటు గలదు
మోహనాంగి ముఖంబు ముకురంబుఁ బోల్తమా
ముకురంబు నందున మృదువు లేదు
మానిన రదనంబు మణిపంక్తిఁ బోల్తమా
మణులెల్ల రా లనుమాట గలదు
3-68.1-ఆ.
ఇంక నేమి బోల్త మింతి యాననముతో
సృష్టి నేమిసాటి సేయవచ్చు
మగువ మొగము కాంతి మలహర! నీ యాన
త్రిభువనంబు లందు నభినవంబు.
టీకా:
నెమ్మోము = నిండైన ముఖము; కందు = నలుపు; కసటు = మాలిన్యము; ముకురము = అద్దము; మృదువు = మెత్తనిది; ఆననము = ముఖము; మలహరుడు = శివుడు; అభినవము = క్రొత్త.
భావము:
పద్మనేత్రి నిండు ముఖమును చంద్రునితో పోల్చుదామంటే చంద్రునిలో నల్లని మచ్చ ఉన్నది. ఆ కన్య ముఖమును కమలముతో పోల్చుదామంటే కమలము పుట్టేచోట బురద ఉంటుంది. ఆ మోహనాంగి ముఖము అద్దముతో పోల్చుదామంటే ముకురమునకు మెత్తదనము లేదు. ఆ మానిని ఆననము మణులతో పోల్చుదామంటే మణులంటే రాళ్ళనే మాట ఉంది. ఆమె ముఖముతో పోల్చడానికి సృష్టిలో ఇంకేమీ లేదు. శివయ్యా! మలహరుడా! నీపై ఒట్టు. ఆ ఇంతి ముఖకాంతి మూడు భువనాలలోకీ నవ్యాతినవ్యమయ్యా.
- ఉపకరణాలు:
చిలుకల కోయిల పలుకుల
వెలయంగా టొంకు గలదు వీణెయుఁ దానై
పలుకఁగ నేరదు కన్నియ
పలుకులతో సాటి యేమి పలుకుదుము శివా!
టీకా:
టొంకు = వంకర.
భావము:
చిలుకల, కోయిల పలుకులు కూతలే కానీ మాటలు కావు. వీణ కూడా తనకు తానుగా పలకలేదు. శివయ్యా! ఆ లలన పలుకులతో సాటి యేమీ లేవయ్యా.
- ఉపకరణాలు:
చెలువ కరము కెంపు చిరుతరారుణ కోమ
లంబు లైన పల్లవంబు లందు
నందమైనయట్టి చెందామరల యందుఁ
గలుగనోపుఁగాని గలుగ దెందు.
టీకా:
చెలువ = అందమైన స్త్రీ; కరము = చేయి; కెంపు = ఎఱుపు; చిరుత = చిరు, చిన్నదైన; అరుణ = ఇంచుక ఎఱుపు; పల్లవము = చిగురు; చెందామర = ఎఱ్ఱతామర.
భావము:
ఆ అందగత్తె పార్వతీదేవి చేతుల లేత ఎరుపు, చిగురులయందు, ఎఱ్ఱ తామరలయందు ఉండవచ్చునేమో గాని, మరెందులోనూ కనబడదు.
- ఉపకరణాలు:
తరుణి చన్నులు భద్రదంతికుంభము లన్న
దంతికుంభుములకుఁ గాంతి లేదు
కొమరాలి కుచములు కోకద్వయము లన్నఁ
గోకంబు లొకచోటఁ గూడకుండు
కన్నియ చనుదోయి కనకకుంభము లన్నఁ
గనకకుంభము లవి గరఁగఁబడును
పొలఁతుక పాలిండ్లు వూబంతు లందమా
వూబంతు లంటినఁ బ్రోది మణఁగు.
3-71.1-ఆ.
గానఁ బోల్పఁ దగదు కాంత పయోధర
యుగళమునకు నింక జగములోన
నేమి పోల్పవచ్చు నీశాన! చెప్పవే
పణఁతిఁ బొగడవశమె బ్రహ్మకైన.
టీకా:
తరుణి = యవ్వనము గల స్త్రీ; చన్ను = స్తనము; కోకము = చక్రవాకము; ప్రోది = వైభవము, శోభ.
భావము:
ఆ తరుణి స్తనములు భద్రగజ కుంభములు అందామంటే వాటికి కాంతిలేదు. ఆ కొమరాలి కుచములు చక్రవాకములజంట అందామంటే అవి రెండూ కలిసి ఉండవు. కన్నియ చనుదోయి బంగారు కలశములు అందామంటే అవి కరిగిపోతాయి. పొలతుక పాలిండ్లు పూబంతు లందామంటే అవి శోభను కోల్పోతాయు. అవును ఆ పార్వతీకాంత స్తనములజంట జగత్తులోనే సాటిలేనివి. ఓ ఈశా! పరమేశా! ఆ బ్రహ్మదేవునికైనా ఆ పడతిని పొగడతరము కాదు.
- ఉపకరణాలు:
తెఱవకుఁ జన్నుల వ్రేఁగున
మఱి యల్లల నాడుచున్న మధ్యము వ్రేఁగై
విఱుగునది విఱుగకుండుట
వెఱఁగయ్యెను మాకుఁ జూడ విశ్వాధిపతీ!
టీకా:
తెఱవ = స్త్రీ; వేగు = భారము; మధ్యము = నడుము; వెఱగు = ఆశ్చర్యము.
భావము:
ఓ విశ్వేశ్వరా! ఆమె చన్నుల భారమునకు అల్లల్లాడుతున్న నడుము భరించలేక విరిగిపోవాలి. విరగకపోవడం చూసి మాకు ఆశ్చర్యమేసింది.
- ఉపకరణాలు:
చెలువకుఁ గేకిసములకును
కలహంసాధీశునకును గజరాజునకున్
వెలఁది నడుచు క్రియ లట్లను
నలి నడవం దరము గాదు నాగేంద్రధరా!
టీకా:
చెలువ = అందమైన స్త్రీ; కేకి = నెమలి; వెలది = స్త్రీ.
భావము:
నాగభూషణా! ఈశ్వరా! పార్వతీదేవి నడిచే వయ్యారం అందమైన స్త్రీలకు, నెమళ్ళకు, కలహంసలకు, గజరాజుకు తరం కాదు.
- ఉపకరణాలు:
లలనామణి యగు పార్వతి
విలసితకల్యాణరూపవిభవము చెప్పన్
మలహర! నీయాన సుమీ
జలజాసను కైనఁ జనదు చంద్రాభరణా!
టీకా:
లలన = లాలించు, విలాసవతియైన స్త్రీ; విలసిత = ప్రకాశింపబడిన; కల్యాణ = శుభ; జలజాసనుడు = బ్రహ్మ; చనదు = రాదు, శక్యముకాదు.
భావము:
చంద్రాభరణా! మలహరా! పరమశివా! నీ మీద ఒట్టు సుమా! పార్వతీదేవి యొక్క మంగళరూప వైభవము చెప్పడానికి బ్రహ్మకైనా సాధ్యంకాదు.
- ఉపకరణాలు:
\అతివ యిట్టి దట్టి దని చెప్పరా దెందు
దేవదేవుఁ డైన దేవ! నిన్ను
నధిపుఁగాఁగఁ బడసె నంతయ చాలదే
వెలఁదిలక్షణములు వేయు నేల?
టీకా:
అతివ = వ్యు. అతి + వన్నెలు + అ = అతివ. ఎక్కువ మంగళాలంకారములు కలది., పుణ్యస్త్రీ; అధిపుడు = ప్రభువు, భర్త; వెలది = ప్రసన్నమైన స్త్రీ.
భావము:
దేవా! శివా! ఆమె ఇలాంటిది, అలాంటిది అని ఏ విషయంలోనూ చెప్పలేము. దేవదేవుడైన నిన్నే భర్తగా పొందుతున్నదంటే అది చాలదా? ఆమె లక్షణములు వేయెందుకు చెప్పడం?