పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

తృతీయ స్కంధము : పార్వతి చెలులు హిమవంతునకు జరిగిన వృత్తాంతంబు చెప్పుట

  •  
  •  
  •  

3-5-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అని పలుమాఱుఁ గుమారిని గీర్తించుచు " దేవీ! నీకు పరమేశ్వరుండు ప్రత్యక్ష మైన తెఱంగు తేటపడ వినం గుతూహలం బై యున్నది; వినిపింపు" మని యడిగిన దుహినాచలేంద్రునకుఁ బార్వతీదేవిచెలు లగు జయవిజయ లిట్లనిరి.

టీకా:

తెఱగు = విధము; తేటపడు = విశదమగు; తుహినము = హిమము.

భావము:

అంటూ కుమార్తెను అనేకమార్లు పొగుడుతూ “దేవీ! నీకు పరమేశ్వరుడు ప్రత్యక్షమైన విధము విశదముగా తెలుసుకోవలెనని కుతూహలముగా నున్నది. వినిపించ” మని యడుగగా ఆ హిమవంతునకు కుమార్తయైన పార్వతీదేవి చెలికత్తెలైన జయ, విజయ అనువారు ఈ విధముగా చెప్పారు.

3-6-చ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

వినుము, గిరీంద్ర! నీ తనయ వేగ తపోవనభూమిలోనికిన్
ని విమలాత్మ యై తగిలి సంతతమున్ హృదయంబులోన శం
భుని పదపూజనల్ సలిపి భూరివిచిత్రతపంబు చేసె నీ
జదళాక్షి మంచుకును వానకు నెండకు నోర్చి ధీరతన్.

టీకా:

తగిలించు = లగ్నము చేయు; సంతతము = ఎల్లప్పుడు; భూరి = గొప్ప; వనజదళాక్షి = కలువరేకులవంటి కన్నులు కలది, సతీదేవి; ధీరత = ధైర్యము.

భావము:

“హిమనగేంద్రా! వినండి. మీ కుమార్తె ఈ కమలజాదళనేత్రి, సతీదేవి శీఘ్రమే తపోభూమికి చేరి నిర్మలహృదయముతో నిరంతరం మదిలో శివుని పాదములను నిలుపుకొని పూజిస్తూ మంచుకు, వానకు, ఎండకు ధైర్యముగా ఓర్చుకొని గొప్ప విచిత్రమైన తపస్సు చేసింది.

3-7-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఇవ్విధంబున నశ్రాంతంబును నత్యంతఘోరంబును నగు తపంబు సేయుచుండ, నొక్కనాఁడు గిరీంద్రా! నీ కేమి చెప్ప నప్పరమేశ్వరుండు లీలావినోదంబున బాలుం డై వటువేషంబు దాల్చికొని, యేము చరించుచున్న వనంబునకుఁ జనుదెంచి, మమ్ము డగ్గరి “యీ బాల యెవ్వరిబాల?” యని యడిగిన; నేమును సముచితభాషణంబుల “మునీంద్రా! యీ కన్నె హిమనగేంద్రుని కన్నియ” యని పలికిన నతండును మాతో మఱియు ని ట్లనియె.

టీకా:

డగ్గరు = సమీపించు.

భావము:

సతీదేవి ఈ విధముగా ఎడతెగకుండా మిగుల ఘోరతప మాచరించుతున్నది. గిరీంద్రా! ఏమని చెప్పము? ఒకనాడు పరమేశ్వరుడు విలాసంగా బ్రహ్మచారి వేషములో మేమున్న వనానికి వచ్చాడు. మమ్మల్ని సమీపించి “ఈ బాలెవరు” యని యడుగగా మేము “ఈ కన్య హిమవంతుని కుమార్తె” యని చెప్పగా అతను మాతో ఇలా అన్నాడు.

3-8-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ముదితలు మీరందఱు స
మ్మమున సేవింప రాజమందిరములలోఁ
లక వర్తింపఁగ సతి
యిది యేలా సేయఁ దొడఁగె నీ తప మనియెన్.

టీకా:

సమ్మదము = సంతోషము; వర్తించు = మసలు.

భావము:

“చెలులైన మీరంతా సంతోషంగా సేవిస్తుంటే రాజమందిరములలో మసలే ఈ సతి, ఇలా ఎందుకోసం ఈ తపస్సు చేస్తోంది?” అని అడిగాడు.

3-9-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ని పలుక నంత నెఱుఁగక
మునినాయకుఁ డొక్కఁ డనుచు ముక్కంటి శివు
న్వజాక్షి కోరి చేసెడి
తప మని పలఁకుటయును గాంతామణియున్.

టీకా:

ముక్కంటి = మూడు కన్నులు కలవాడు, శివుడు.

భావము:

అలా అడుగగా అతను ఏవరో తెలియక ఒక మునిశ్రష్ఠుడని అనుకుని “ఈ పద్మాక్షి, ముక్కంటియైన శివుడిని కోరి తపస్సు చేస్తోంది.” అని చెలులు సమాధానం చెప్పగా.

3-10-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నగేంద్రా! యా వటుకకుమారుఁ డైన శివుండు దాని కి ట్లనియె.

టీకా:

నగము = కొండ.

భావము:

హివంత కొండలరాజా! ఆ బ్రహ్మచారిగా నున్న శివుడు దానికిలా అన్నాడు.

3-11-సీ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

చెల్లరే! యీజాడ శివుఁడు నీ సాటియే
దేశంబు దిరిగెడు తిరిపె కాఁడె
హారవాంఛమై డుగ నింటింటికి
సొరిది భిక్షముఁ దెచ్చు జోగి గాఁడె
క్క గుఱ్ఱము లేక యెద్దు నెక్కుచునుండు
తొలుత నెంతయు దరిద్రుండుగాఁడె
ట్టఁ జీరెలు లేక నగజచర్మంబు
ట్టిన పెద్దజంగంబు గాఁడె చెల్లరే!
3-11.1-ఆ.
ఒంటిగాఁడు గాఁడె యొలుకులలో భూత
తియుఁ దాను నుండు పసిగాఁడె
యేల కోరె దతని నెత్తి కొంపోయెద
న్నుఁ దగిలి రమ్ము; లిననేత్ర!”

టీకా:

చెల్లరే = అయ్యో; జాడ = దారి; తిరిపెగాడు = భిక్షకుడు; సొరిది = వరుస; జోగి = భిక్షకుడు; తొలుత = మొదట; ఒలుకులు; = శ్మశానభూమి; తతి = సమూహము; తగిలు = మోహించు.

భావము:

“అయ్యయ్యో! శివుడు నీకు సాటా? దేశమంతా తిరిగే బిచ్చగాడు. ఆహారం అడగడానికి ఇల్లిల్లూ తిరిగి భిక్షము తెచ్చుకునే బిచ్చగాడు. ఎక్కడానికి గుఱ్ఱము లేక ఎద్దునెక్కి తిరుగుతుంటాడంటే ముందసలు ఎంత దరిద్రుడో కదా! కట్టుకోవడానికి చీరలు లేక గొప్పగా ఏనుగు చర్మం కట్టుకొన్న పెద్ద జంగము యతడు. ఒంటిగాడు. శ్మశానంలో భూత సమూహములతో పాటు యుంటాడు. అలాంటివానిని ఎందుకు కోరుకుంటావు? నళిననేత్రా! నాతో జతకట్టు, నేను నిన్ను తీసుకువెళ్తాను. నాతో రా.”

3-12-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అని మఱియు నతండు తన నిజ గుణంబులు చెప్పుటయును బార్వతీదేవికి నింద్యంబు లై తోఁచిన నక్కపటతాపసిం జూచి “వీని వనంబు వెడలఁ ద్రోయుం” డని పంచిన నేమునుం గదసి పెనంగెడు సమయంబున; నంతర్హితుం డై ప్రసన్నత్వంబు నొంది యీశ్వరుండు నిజదివ్యాకారశోభితుం డై నిలిచి తరుణియుం దానును కైలాసంబునకుం బోవ గమకించిన భవదీయ భక్తివశంబున మావిన్నపం బవధరించినవాఁ డై గౌరీదేవి నుపలాలించి నిజమందిరంబునకుం దానే చనియె మేమును జనుదెంచితిమి కతిపయ దివసంబుల లోపల మన యింటికి నీ కుమారీతిలకంబు నడుగ దగువారలం బుత్తేరంగలవాఁ” డని యేర్పడఁ జెప్పిన.

టీకా:

నింద్యము = నిందావాక్యము; పెనగెడు = పెనుగులాడు; అంతర్హితుడు = మాయమైనవాడు; గమకించు = పూని; భవదీయ = మీయొక్క; అవధరించు = విను; ఉపలాలించు = బుజ్జగించు; కతిపయ = కొన్ని; దివసంబులు = దినములు; పుత్తెంచు = పంపు.

భావము:

అని ఇంకా తన నిజగుణములను చెప్పగా పార్వతీదేవికవి నిందావాక్యములుగా తోచెను. ఆ కపట తాపసిని గురించి ”వీనిని వనము బయటకు పంపుడు.” అని ఆజ్ఞాపించగా మేము అతనితో పెనుగులాడు సమయములో మాయమయ్యాడు. పిమ్మట, ప్రసన్నత్వముతో ఈశ్వరుడు తన నిజ స్వరూపంతో ప్రత్యక్షమయ్యెను.. గౌరీదేవి, తాను కలిసి కైలాసానికి పోవుటకు సిద్దపడుతుండగా మీ భక్తి వలన మా విన్నపము వినెను. గౌరీదేవిని బుజ్జగించి తాను కైలాసానికి వెళ్ళెను. మేము ఇక్కడకు వచ్చితిమి. కొద్ది దినములలో మన ఇంటికి మీ కుమారిని అడుగుటకు తగు వారలను పంపించగలడు” అని చెప్పగా.

3-13-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

త్రిభువనపతికిని శివునకు
భినవకీర్తులను మామ య్యెద ననుచున్
వివంబున సంతతమును
సంబున శైలవిభుఁడు రంజిలుచుండెన్.

టీకా:

త్రిభువనపతి = భూ, ఊర్ధ్వ, అధో లోకాలకు అధిపతి; అభినవ = కొత్త; విభవము = వైభవము; సంతతము = నిరంతరం; రభసము = ఆతురము, సంతోషము; రంజిలు = ఒప్పారు.

భావము:

“త్రిభువనాలకు పాలకుడైన శివునకు మామ అవటం నాకు గొప్ప కీర్తి” అనుకుంటూ శైలవిభుడు నిరంతరం వైభవంతో సంభ్రమముతో ఒప్పుచుండెను.

3-14-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నుమధ్య నిమిత్తంబున
కీర్తులు గలిగె ననుచు గౌరీకాంతన్
నుఁ జేర దగిచి గారవ
ము నలకలు దువ్వి శిరము మూర్కొని ప్రీతిన్.

టీకా:

తనుమధ్య = సన్నని నడుము గల స్త్రీ, సతీదేవి; నిమిత్తము = కారణము; అలకలు = ముంగురులు; మూర్కొను = వాసనచూచు.

భావము:

“సతీదేవి వలన గొప్పకీర్తి కలిగిన” దనుచు సతీదేవిని తన వద్దకు రమ్మని పిలిచి గారాబముగా ముంగురులు దువ్వి తలను వాసన చూసెను.

3-15-త.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

జలోచనతోడ నా హిమవంతు డిట్లనె బాలికా!
నిమిషుల్ నుతియింపఁ గంటి ననంతరాజ్యముఁ గంటి శం
భునికి మామ హిమాచలుం డను పుణ్యకీర్తులుగంటి నా
య వై నను గారవించిన దానఁజేసి తలోదరీ!”

టీకా:

వనజలోచన = పద్మములవంటి కన్నులు కలయామె, పార్వతీదేవి; అనిమిషులు = రెప్ప వాల్చని వారైన దేవతలు; తనయ = కుమార్తె; తలోదరి = పలుచని ఉదరము కలది.

భావము:

పద్మనేత్రి పార్వతీదేవితో ఆ హిమవంతుడిలా అన్నాడు.” బాలికా! దేవతల పొగడ్తలను పొందాను. అనంత సామ్రాజ్యాన్ని పొందాను. శంభునికి మామ హిమవంతుడని పుణ్యకీర్తిని పొందాను. తలోదరీ! నా కుమార్తెవై నన్ను గారవింపనాకు గొప్పదనము కలుగజేశావు.”

3-16-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ని పలుమాఱును బొగడుచు
వియంబున సతియుఁ దాను విమలేందుముఖిన్
ని యని సేవ సేయుచు
నురాగముఁ బొందె శీతలాచలపతియున్

శంకరుడు సప్తమహర్షులను పిలవడం:

టీకా:

విమలేందుముఖి = నిర్మలమైన చంద్రుని వంటి ముఖము కలయామె, విశాలాక్షి; జనని = తల్లి.

భావము:

అని హిమవంతుడు భార్య మేనక యిద్దరూ పదేపదే పొగుడుతూ వినయముతో ”తల్లీ” అంటూ సేవ చేస్తూ ప్రీతిని పొందిరి.

3-17-మత్త.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

వాసుకీకరకంకణుం డగు వామదేవుఁడు గౌరిఁ గై
లాశైలముమీఁద నుండి తలంచి యా చలికొండకున్
భాసురంబుగఁ బోయి యుంకువ బాలకిచ్చి నిజంబుగాఁ
జేసిరాఁగలవార లెవ్వరు శిష్టనైపుణమానసుల్.

టీకా:

వాసుకి = సర్పరాజు; వామదేవుడు = శివుడు; భాసురము = ప్రకాశించునది; ఉంకువ = అల్లుడు కన్య కొరకు మామకిచ్చు ద్రవ్యము; శిష్ట = ధీర, విశిష్ట.

భావము:

సర్పరాజును చేతికి కంకణముగా కల శివుడు కైలాసములో గౌరిని తలుస్తూ సంభ్రమంగా కైలాసపర్మునకు సంబరంగా వెళ్ళెను. “బాలకోసం కన్యాశుల్కము యిచ్చి వివాహం నిశ్ఛయం చేసుకుని రాగల మంచి నిపుణులెవరా?” యని తలచెను.

3-18-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ము గలవారు నిపుణత
వారును బుద్ధినీతి లవారును ని
ర్మత గలవారు సంపద
వారు వివాహతతికిఁ గావలయు ధరన్.

టీకా:

విమలేందుముఖి = నిర్మలమైన చంద్రుని వంటి ముఖము కలయామె, విశాలాక్షి; జనని = తల్లి.

భావము:

అని హిమవంతుడు భార్య మేనక యిద్దరూ పదేపదే పొగుడుతూ వినయముతో ”తల్లీ” అంటూ సేవ చేస్తూ ప్రీతిని పొందిరి.

3-19-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అంత నక్కడ మహేశ్వరుండు “మునీంద్రులారా! దేవకార్యంబుఁ దీర్ప నెల్లరు నిచ్చోటికి విచ్చేయుదురు గాక.”

భావము:

అప్పుడు పరమేశ్వరుడు “మునీంద్రులారా! దేవకార్యము నెరవేర్చుటకు అందరూ ఇక్కడకు రండి.”

3-20-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ని సప్తర్షులఁ దలఁచినఁ
నుదెంచిరి తలపులోనఁ య్యన వారుం
నుదెంచి నిలిచి నిజకర
జంబులు మొగిచి మ్రొక్కి లనొప్పారన్.

టీకా:

నిజకరవనజములు = తామరలవంటి తమ చేతులు; మొగిచి = జోడించి; వలనొప్పారన్ = పద్దతిప్రకారము.

భావము:

అని సప్తఋషులను శివుడు తలచుకోగానే వారు వెంటనే వచ్చి తామరపూలవంటి తమ చేతులు జోడించి నమస్కరించి పద్దతిగా.....

3-21-వ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఇట్లు స్తుతియింపఁ దొడంగిరి.

భావము:

ఆ సప్తఋషులు ఇలా శివుని ప్రార్థించసాగారు.

3-22-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

శంర! పాపభయంకర!
కంకాళకపాలహస్త! గంగాధిపతీ!
ఓంకార మంత్రమందిర!
కంణభుజగాధినాధ! కారుణ్యనిధీ!

టీకా:

కంకాళకఫాలము = కపాలము; కారుణ్యనిధి = దయాసాగరా.

భావము:

“శుభములు కలుగచేయువాడా! పాపాలపాలిటి భయంకరమైనవాడా! కపాలమును చేతధరించువాడా! గంగాదేవికి ప్రభువా! ఓంకారనాదానికి నిలయమైనవాడా! సర్పరాజును కంకణముగా ధరించిన ప్రభువా! దయాసాగరుడా!.

3-23-సీ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

రణార్ధి కలధౌతశైలేంద్ర మందిర!
రణార్ధి దిననాథచంద్రనయన!
రణార్ధి పరమేశ! ర్వజ్ఞశేఖర!
రణార్ధి గణనాథక్రవర్తి!
రణార్ది దేవేంద్ర సంతతార్పితపాద!
రణార్ధి నిర్మలచారువదన!
రణార్ది యోగీంద్రసంతానభూజాత!
రణార్ధి గజదైత్యర్మధార!
3-23.1-ఆ.
రద! దేవదేవ! వాసుదేవప్రియ!
కలలోకనాథ! శైలనాథ!
నకశైలచాప డ్గమూలస్తంభ
దేవ! సత్ప్రతాప దివ్వరూప!

టీకా:

కలధౌత = వెండి; దిననాథుడు = సూర్యుడు; సర్వజ్ఞ = సమస్తమూ తెలిసిన; శేఖరుడు = శ్రేష్ఠుడు; గణనాథ = ప్రమదాధి గణముల నాయకుడు శివుడు; సంతత = ఎల్లప్పుడు; అర్చితము =- పూజింపబడిన; చారు = అందమైన; సంతానభూజాతము = కల్పవృక్షము; దైత్యుడు = అసురుడు; వరద = వరాలను ఇచ్చేవాడు; దేవదేవుడు = సకలదేవతలకు దేవుడైనవాడ; వాసుదేవుడు = విష్ణువు; కనకశైలము = మేరు పర్వతము; చాపము= ధనుస్సు; ఖట్వము = శివుని ఆయుధములలో ఒకటి, ఒకరకమైన దండము; సత్ప్రతాపుడు = మంచి ప్రతాపము కలవాడు.

భావము:

కైలాస వాసా! సూర్యచంద్రులు కన్నులుగా కలవాడా! పరబ్రహ్మమా! సమస్తమూ తెలిసినవారిలో శ్రేష్ఠుడా! సర్వగణనాథులకూ అథిపతీ! ఇంద్రాదులు నిరంతరం కొలిచే పాదం కలవాడా! నిర్మలమైన అందమైన ముఖము కలవాడా! యోగీంద్రుల పాలిటి కల్పవృక్షమా! గజాసురుని చర్మమును ధరించేవాడా! వరాలను ఇచ్చేవాడా! నారాయణునకు ప్రియమైనవాడా! సకలలోకాథిపతీ! శ్రీశైలనాథా! మేరు పర్వతమను ధనుస్సు, ఖట్వము ఆయుధములుగా కలవాడా! ఆది కారణభూతుడవు కనుక మూలస్తంభమా! భగవంతుడా! మిక్కిలి ప్రతాపము, దివ్యమైన రూపము కలవాడా! నిన్ను శరణు కోరుతున్నాము.

3-24-క.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

పంశరాంతకలోచన!
పంచానన పంచరూప భాసురకీ ర్తీ!
పంచేంద్రియాది నిర్జిత
పంచాక్షర దివ్యరూప! ప్రమథాధిపతీ!

టీకా:

పంచశరుడు = మన్మథుడు; పంచాననుడు = సద్యోజాతం, వామదేవం, అఘోరం, తత్పురుషం,ఈశానం అనే ఐదు ముఖములు కలవాడైన శివుడు; పంచరూపుడు = గాలి, నీరు, నిప్పు, భూమి, ఆకాశం అనే పంచభూతాలు స్వరూపమైన వాడైన శివుడు; పంచేంద్రియాలు = కన్ను, చెవి, ముక్కు, నాలుక, చర్మము అనే ఐదు ఇంద్రియాలు; పంచాక్షరాలు = న మః శ్శి వా య అనే మంత్ర అక్షరాలు.

భావము:

మన్మథుని మసిచేసిన నేత్రము కలవాడా! సద్యోజాతం, వామదేవం, అఘోరం, తత్పురుషం,ఈశానం అనే పంచ ముఖములు కలవాడా! పంచభూతములు స్వరూపముగా కలవాడా! ప్రకాశవంతమైన కీర్తి కలవాడా! పంచేంద్రియాలను, అంతఃకరణాలను నిర్జించినవాడా! పంచాక్షర మంత్రరూపము కలవాడా! ప్రమథగణములకు అథిపతీ!.

3-25-శా.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

వేదంబులకైన గూఢతరమై యేపారు నీ రూపమున్
దేవాకంటిమి యెంత పుణ్యలమొకో దేవేశ! మీ రాత్మలో
భావింపం బనియేమి? మీ తలఁపు మా భాగ్యంబు సిద్ధించెనో
కైల్యాధిప! యానతిమ్ము కరుణన్ ర్జంబు సర్వేశ్వరా!”

టీకా:

ఏపారు = అతిశయించు; కైవల్యము = పరమపదము; కర్జము = కార్యము.

భావము:

పరమశివా! దేవా! ఋక్, యజుర్, సామ, అధర్వణాది వేదాలకు కూడా తెలియని అతిశయించే నీ రూపాన్ని దర్శించాము. ఎంత పుణ్యాత్ములమో! దేవేశా! మీరు మనసులో మమ్మల్నెందుకు తలచారు? మా అదృష్టం పండి మీరు తలచుకున్నారు. పరమపదమునకు అథిపతీ! దయచేసి ఆ పనేమిటో ఆజ్ఞాపించండి.”