నవమ స్కంధము : మాంధాత కథ
- ఉపకరణాలు:
చేసెఁ గ్రతువులు భూరిదక్షిణల నిచ్చి
ద్రవ్య యజమాన విధి మంత్ర ధర్మ యజ్ఞ
కాల ఋత్వి క్ప్రదేశ ముఖ్యంబు లెల్ల
విష్ణురూపంబు లనుచు భావించి యతఁడు.
టీకా:
పడమటన్ = పశ్చిమదిక్కునందు; పొడమెడు = కనబడెడి; బాలచంద్రుని = లేతకళలచంద్రుని; మాడ్కిన్ = వలె; పూటపూట = ప్రతిదినమున; కున్ = కు; వృద్ధిన్ = పెరుగుటను; పొందెన్ = పొందెను; బాలుడు = పిల్లవాడు; అల్లనన్ = మెల్లగా; పరిపూర్ణ = నిండు; యౌవన = యౌవనమును; ఆరూఢుడు = వికసించినవాడు; ఐ = అయ్యి; రావణ = రావణుడు; ఆది = మున్నగు; రిపులన్ = శత్రువులను; రాజ = రాజులలో; వరులన్ = శ్రేష్ఠులను; దండించి = శిక్షించి; తనున్ = అతనిని; త్రసదస్యుడు = త్రసదస్యుడు; అంచున్ = అనుచు; సురేంద్రుడు = దేవేంద్రుడు; అంకింపన్ = కీర్తించుచుండగ; శూరుడు = గొప్పవీరుడు; ఐ = అయ్యి; అఖిల = సర్వ; దేవ = దేవతలు; మయున్ = తానైనవానిని; అతీంద్రియున్ = ఇంద్రయాతీతుని; విష్ణున్ = విష్ణుమూర్తిని {విష్ణువు - సర్వ వ్యాపకుడు, హరి}; మాధవున్ = విష్ణుమూర్తిని {మాధవుడు - మాధవి భర్త, విష్ణువు}; ధర్మాత్మున్ = విష్ణుమూర్తిని {ధర్మాత్ముడు - ధర్మస్వరూపుడు, విష్ణువు}; యజ్ఞాధీశున్ = విష్ణుమూర్తిని {యజ్ఞాధీశుడు - యజ్ఞాధికారి, విష్ణివి}; ఆత్మున్ = విష్ణుమూర్తిని {ఆత్ముడు - ఆత్మస్వరూపుడు, విష్ణువు}; గూర్చి = గురించి.
చేసెన్ = ఆతరించెను; క్రతువులు = యజ్ఞములు; భూరి = అత్యధికమైన; దక్షిణలన్ = దక్షిణలను; ఇచ్చి = ఇచ్చి; ద్రవ్య = యజ్ఞ సంబారాలు; యజమాన = యజ్ఞ కర్త; విధి = యజ్ఞ ఏర్పాటు; మంత్ర = యజ్ఞ మంత్రములు {మంత్రము - గాయత్రి వంటివి}; ధర్మ = ఆచారము; యజ్ఞ = యజ్ఞము; కాల = యజ్ఞ కాలము; ఋత్విక్ = ఋత్విక్కులు {ఋత్విక్కు - యజమానినుండి ధనము తీసుకొని యజ్ఞము చేయించువాడు, వీరు 1బ్రహ్మ 2ఉద్గాత 3హోత 4అధ్వర్యుడు 5బ్రహ్మణాచ్ఛంసి 6ప్రస్తోత 7మైత్రావరుణుడు 8ప్రతిప్రస్థాత 9పోత 10ప్రతిహర్త 11అచ్చావాకుడు 12నేష్ట 13అగ్నీధ్రుడు 14సుబ్రహ్మణ్యుడు 15గ్రావస్తుతుడు 16ఉన్నేత}; ప్రదేశము = యజ్ఞశాల; ముఖ్యంబులు = మున్నగునవి; ఎల్లన్ = సర్వము; విష్ణు = విష్ణుమూర్తి; రూపంబులున్ = స్వరూపములే; అనుచున్ = అనుకొని; భావించి = తలచి; అతడు = అతడు.
భావము:
పశ్చిమదిక్కున కనబడె లేత కళల శుక్ల పక్ష చంద్రుడిలా పిల్లవాడు దినదిన ప్రవర్థమానుడు అయి, నిండు యౌవనం సంతరించుకున్నాడు. రావణుడు మున్నగు శత్రురాజులను శిక్షించాడు. అతనిని దేవేంద్రుడు “త్రసదస్యుడు” అని కీర్తించాడు. ఆ గొప్పవీరుడు విష్ణుమూర్తిని గురించి అనేక యజ్ఞాలు చేసాడు. ఋత్వికాదులకు గొప్ప దక్షిణలను ఇచ్చాడు. చేసిన యజ్ఞాలలో యజ్ఞ సామగ్రి, యజ్ఞము, యజ్ఞకాలము, యాగశాల, యజమాని, మంత్రాలు, ఋత్విక్కులు, సర్వమూ, విష్ణు రూపాలే అని భావించి చేసిన మహానుభావుడు ఆ మాంధాత.