పోతన తెలుగు భాగవతము

8-303.1-తే.

దళిత ధమ్మిల్ల కుసుమ గంధమ్ము నెఱపుఁ
గంకణాది ఝణంకృతుల్ గడలు కొలుపు
నొడలి కాంతులు పట్టులే కులుకఁ బాఱు
సన్నవలిపంపుఁ బయ్యెద చౌకళింప.

టీకా:

పాలిండ్ల = స్తనముల; పైన్ = మీదను; ఉన్న = ఉన్నట్టి; పయ్యెదన్ = పైటను; జాఱించు = తొలగునట్లుచేయును; జాఱించి = జారునట్లుచేసి; మెల్లన = మెల్లిగా; చక్కనొత్తు = సరిచేయును; తళ్కుదళ్కను = తళతళలాడెడి; గండఫలకంబును = చెక్కిళ్ళు; ఒలయించున్ = నిగుడించును; ఒలయించి = ని9ుడించి; కెంగేలన్ = వేలిచివర్లతో; ఉజ్జగించున్ = బుజ్జగించును; కటు = చిక్కని; మెఱుంగులు = తళుకులు; వాఱు = ప్రసరించెడి; కడకన్నులు = పక్కచూపులకళ్లను; అల్లార్చున్ = చలింపచేయును; అల్లార్చి = చలింపజేసి; ఱెప్పలన్ = కనురెప్పలను; అండ = ఆశ్రయము; కొలుపు = కలిపించును; సవరని = చక్కని; దరహాస = చిరునవ్వుల; చంద్రికలన్ = వెన్నెలలను; చిలికించున్ = జల్లును; చిలికించి = చిలకరించి; కెంపు = ఎఱ్ఱని; మోవిన్ = పెదవిని; చిక్కుపఱచున్ = మెలిపెట్టును.
దళిత = విరసిన; ధమిల్ల = కొప్పునందలి; కుసుమ = పూల; గంధమ్మున్ = పరిమళమును; నెఱపున = వ్యాపింపజేయును; కంకణ = కంకణములు; ఆది = మున్నగువాని; ఝణంకృతులు = ఝణఝణరవములను; కడలుకొలుపున్ = వెదజల్లును; ఒడలి = దేహముయొక్క; కాంతులున్ = ప్రకాశములను; పట్టులేక = పట్టలేక; కులుకుబాఱున్ = వయ్యారాలుపోవును; సన్న = పల్చటి; వలిపంపు = తెల్లని; పయ్యెదన్ = పైట; చౌకళింపన్ = అల్లల్లాడగా.

భావము:

పైటకొంగును వక్షోజాలపైనుండి జార్చి, మెల్లగా సర్దుకుంటోంది. తళతళ మెరుస్తున్న చెక్కిళ్ళను చేతిపై చేర్చి మరల వదిలివేస్తోంది. జిగేలుమని మెరుస్తున్న కడగంటి చూపులను ప్రసరించి, మళ్ళీ కనురెప్పలు మూస్తోంది. అందంగా చిరునవ్వులు చిలకరించి, ఎఱ్ఱని పెదవిని మెలిపెడుతోంది, కొప్పులో వికసించిన పూలపరిమళాలు వ్యాపింపజేసి, కంకణాదులను మ్రోగేలా చేస్తోంది. నిలకడ లేకుండా మెలగుతూ నెమ్మేని కాంతులను పొంగిపొరలేలా చేస్తూ, పల్చగా ఉన్న తెల్లని పైటను ఆడిస్తోంది.
విశేషం -జాఱించు, జాఱించిలొలయించు, నొలయించి,.. అంటూ పూర్వపాదాంత పదాన్ని గ్రహించి, ఉత్తరపాదం ఆరంభించడం ప్రయోగిస్తూ, ముక్తపదగ్రస్త అలంకారాన్ని అత్యద్భుతంగా మథురాతి మథురంగా ప్రయోగించిన మా పోతన్న గారికి శతకోటి పాదాభివందనాలు . . .