షష్ఠ స్కంధము : సవితృవంశ ప్రవచనాది కథ
- ఉపకరణాలు:
దనయ నొకతెఁ గాంచెఁ ద దనంతరమున నా
తరళనేత్ర సద్వ్రతస్వధామ
పుణ్యశీల సుగుణ పూరిత చారిత్ర
యఖిలలోకపూజ్య యాశిషాఖ్య.
ద్వాదశాదిత్యులు.
టీకా:
వినవు = వినుము; అయ్య = తండ్రి; నరనాథ = రాజా పరీక్షిత్తు; విశదంబుగాన్ = వివరముగా; త్వష్టృ = త్వష్ట యొక్క {త్వష్ట - అదితి సంతానము పన్నెండుగురులో ఒకడు}; వంశంబున్ = వంశమును; చెప్పితి = చెప్పితిని; వాని = అతని; వెనుక = తరువాత; సవితృండు = సవితృడు {సవితృడు - అదితి సంతానము పన్నెండుగురులో ఒకడు}; పృశ్నియున్ = పృశ్ని; సావిత్రి = సావిత్రి; వ్యాహృతి = వ్యాహృతి; అను = అనెడి; భార్యలు = భార్యలు; అందున్ = అందు; ఇంపారు = చక్కటి; వేడ్కన్ = ఉత్సాహముతో; అగ్నిహోత్రంబులన్ = అగ్నిహోత్రములను; అరయంగన్ = చూడగా; పశు = పశుయజ్ఞము; సోమ = సోమయజ్ఞము; పంచయజ్ఞంబులన్ = పంచయజ్ఞములను; పరగన్ = ప్రసిద్ధముగా; కనియెన్ = పుట్టించెను; భగుడు = భగుడు {భగుడు - అదితి సంతానము పన్నెండుగురులో ఒకడు}; సిద్ధిక = సిద్ధిక; అను = అనెడి; భార్య = భార్య; కు = కు; మహిమా = మహిముడు; అనుభవుల = అనుభవుడు; విభవులన్ = విభవుడు; పడసె = పుట్టించెను; మువురన్ = ముగ్గురను (3); తనయన్ = పుత్రికను; ఒకతెన్ = ఒకామెను; కాంచెన్ = పుట్టించెను; తదనంతరంబునన్ = తరువాత; ఆ = ఆ;
తరళనేత్ర = స్త్రీ {తరళనేత్ర - తళుక్కుమనె డి నేత్రములు గలామె, స్త్రీ}; సత్ = మంచి; వ్రత = నిష్ఠ; స్వధామ = స్థిరత్వము; పుణ్య = పుణ్యవంతమైన; శీల = వర్తన గలామె; సుగుణ = సుగుణములు; పూరిత = నిండిన; చారిత్ర = నడవడిక గలామె; అఖిల = సర్వ; లోక = లోకములకు; పూజ్య = పూజ్యనీయురాలు; ఆశిష = ఆశిష యనెడి; ఆఖ్య = పేరు గలామె.
భావము:
“పరీక్షిన్నరేంద్రా! విను. నీకు త్వష్ట ప్రజాపతి వంశాన్ని వివరించాను. ఇక సవిత్రుని వంశాన్ని వినిపిస్తాను. అదితికి జన్మించిన పన్నెండుమంది ఆదిత్యులలో అయిదవవాడైన సవితృడు పృశ్ని, సావిత్రి, వ్యాహృతి అనే భార్యలందు అగ్నిహోత్రాలను, పశుయాగము, సోమయజ్ఞము పంచమహాయజ్ఞము అనే కుమారులను కన్నాడు. అదితి కుమారులలో ఆరవవాడైన భగుడు సిద్ధిక అనే భార్య వల్ల మహిముడు, అనుభవుడు, విభవుడు అనే ముగ్గురు కుమారులను, ఆశిష అనే కుమార్తెను కన్నాడు. ఆ కుమార్తె తళతళ మెరిసే కన్నులు కలది, సువ్రత, పుణ్యశీలి, సుగుణవతి, సుచరిత్ర, అఖిల లోకాలకు ఆరాధ్యురాలు.