పోతన తెలుగు భాగవతము

5.2-111-సీ.

హాటకేశ్వరుఁడైన యంబికాధీశుండు-
  వితలంబునందుల వేడ్క నిలిచి
తనదు పార్షద భూతతతులతో బ్రహ్మస-
  ర్గోపబృంహణమున నొక్కచోటఁ
బార్వతీ సంభోగపరుఁ డగుచుండఁగా-
  వారల వీర్యంబువలనఁ బుట్టి
నట్టిది హాటకి యనియెడు నది యని-
  లాగ్నులు భక్షించి యందు నుమియ

5.2-111.1-తే.

నదియు హాటక మను పేర నతిశయిల్లి
వన్నె మీఱుచు శుద్ధ సువర్ణమయ్యె
నా సువర్ణంబు నా లోకమందు నున్న
జనుల కెల్లను వినుత భూషణము లయ్యె.

టీకా:

హాటకేశ్వరుడు = హాటకేశ్వరుడు; ఐన = అయి ఉన్నట్టి; అంబికాధీశుండు = శివుడు {అంబికాధీశుండు - అంబిక (పార్వతీదేవి) యొక్క అధీశుడు (భర్త), పరమశివుడు}; వితలంబున్ = వితలము; అందులన్ = లో; వేడ్కన్ = వేడుకగా; నిలిచి = వసించి; తనదు = తన యొక్క; పార్షద = పరివారమైన; భూత = భూతముల; తతుల = గణముల; తోన్ = తోటి; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుని; సర్గ = సృష్టి; ఉపబృంహణమునన్ = సంవృద్దియందు; ఒక్క = ఒక; చోటన్ = ప్రదేశములో; పార్వతీ = పార్వతీదేవితో; సంభోగపరుడు = కలియుచున్నవాడు; అగుచుండగా = అగుతుండగా; = = వారల = వారి యొక్క; వీర్యంబు = వీర్యము {వీర్యము - శుక్ర శ్రోణితములు}; వలనన్ = వలన; పుట్టినట్టిది = పుట్టినటువంటిది; హాటకి = హాటకి; అనియెడునది = అనెడిది; అనిల = వాయువు; అగ్నులున్ = అగ్నిలను; భక్షించి = తిని; అందునున్ = దానిలో; ఉమియున్ = ఉమ్మివేయును; అదియున్ = అదే;
హాటకము = బంగారము; అను = అనెడి; పేరన్ = పేరుతో; అతిశయిల్లున్ = మించును; వన్నెమీఱుచున్ = ప్రసిద్దమగుచు; శుద్ధ = పరిశుద్ధమైన; సువర్ణము = బంగారము; అయ్యెన్ = అయినది; ఆ = ఆ; సువర్ణంబున్ = బంగారము; ఆ = ఆ; లోకము = లోకము; అందున్ = లోకము; ఉన్న = ఉన్నట్టి; జనుల్ = ప్రజల; కిన్ = కి; ఎల్లనే = అందరకు; వినుత = ప్రసిద్దమైన; భూషణములు = ఆభరణములు; అయ్యెన్ = అయ్యెను;

భావము:

వితలం అనే లోకానికి హాటకేశ్వరుడనే పేరు గలవాడు, పార్వతీపతి అయిన శివుడు అధి దేవత. భూతగణ సమేతుడైన శివుడు బ్రహ్మసృష్టిని వృద్ధి పొందించటం కోసం పార్వతీ సంభోగ పరవశుడౌతాడు. అపుడు అతని వీర్యం నుండి హాటకి అనే నది పుట్టింది. ఆ నదిలోని జలరూపమైన వీర్యాన్ని వాయువుతో కూడా అగ్ని ఆహారంగా తీసుకొని ఉమియగా హాటకం అనే పరిశుద్ధమైన బంగారం పుట్టింది. ఆ వితలలోకంలోని వారి కందరికీ ఆ బంగారం భూషణ రూపంలో ఉపయోగ పడుతున్నది.