పోతన తెలుగు భాగవతము

5.2-82.1-తే.

నట్టి యరదంబు ముప్పదియాఱులక్ష
లందు నంటిన కాడిఁయు నన్ని యోజ
నముల విస్తారమై తురంగముల కంధ
రములఁ దగులుచు వెలుఁగొందు రమణతోడ.

టీకా:

ఇను = సూర్యుని; రథంబునన్ = రథముల; కున్ = కు; ఉన్న = ఉన్నట్టి; ఇరుసు = ఇరుసు; ఒక్కటియ = ఒకటి; మేరు = మేరువు యొక్క; శిఖరంబున్ = శిఖరము; అందునున్ = అందు; చేరి = కలిసి; ఒనరన్ = చక్కగ; చక్రము = ఆ రథ చక్రము; మానసోత్తరపర్వతంబు = మానసోత్తరపర్వతము; అందులన్ = అందలో; తిరిగెడున్ = తిరుగుచుండెడి; ఆ = ఆ; రథంబున్ = రథము; ఇరుసునన్ = ఇరుసునకు; ఉన్న = ఉన్నట్టి; రెండు = రెండు (2); ఇరుసులున్ = ఇరుసులు; తగులంగన్ = తగుల్కొనునట్లు; పవన = వాయు; పాశంబులన్ = తాళ్ళతో; బద్ధము = కట్టబడినది; అగుచున్ = అగుచు; ధ్రువమండలంబున్ = ధ్రువమండలము; అందులన్ = అందు; అంటి = అంటుకొని; ఉండగా = ఉండగా; సంచరించుచునుండు = తిరుగుతుండును; సతతంబున్ = ఎల్లప్పుడును; అట్టి = అటువంటి;
అరదంబున్ = రథము; ముప్పదియాఱులక్షలందు = ముప్పైయారులక్షలను; అంటిన = వరకు పొడవున్న; కాడియున్ = కాడి; అన్ని = అన్నే; యోజనముల = యోజనముల; విస్తారము = విశాలముగలది; ఐ = అయ్యి; తురంగముల = గుఱ్ఱముల; కంధరములన్ = మెడలను; తగులుచున్ = తగులుతూ; వెలుగొందున్ = ప్రకాశించును; రమణ = మనోజ్ఞము; తోడన్ = తోటి;

భావము:

సూర్యుని రథ చక్రానికి ఒక ఇరుసు అమర్చబడి ఉంది. ఆ ఇరుసుకు ఒకవైపు మేరు పర్వతం, రెండవవైపు మానసోత్తర పర్వతం ఉన్నాయి. రెండువైపులు వాయుపాశాలతో గట్టిగా బిగింపబడి ఉన్నాయి. ఇవి భూమి రెండు ధ్రువాలకు అంటి ఉన్నాయి. అటువంటి సూర్యరథానికి అమర్చబడిన కాడి ముప్పై ఆరు లక్షల యోజనాల పొడవు ఉంటుంది. ఆ కాడి సూర్యరథానికి కట్టిన గుఱ్ఱాల మెడలపై మోపబడి ఉంటుంది.