పంచమ స్కంధము - పూర్వ : సింధుపతి విప్ర సంవాదంబు
- ఉపకరణాలు:
నాహవంబున మడియుదు; రంతె కాని
మోక్షమార్గంబు గానరు మూఢవృత్తి
ననుచు సంసార గహన విహార మెల్లఁ
దెలిపి క్రమ్మఱ ననియె ధాత్రీసురుండు.
టీకా:
సంసార = సంసారపు; మార్గ = దారిలో; సంచారుడు = తిరుగువాడు; ఐ = అయ్యి; అధిక = మిక్కిలి; ప్రయాసంబుననున్ = శ్రమలతో; కూర్చు = సమకుర్చుకొన్న; అర్థములను = ప్రయోజనములందు; = విహరించుచునున్ = తిరుగుతూ; కొందఱు = కొంతమంది; ఇహలోక = భూలోకపు; ఫలములన్ = ఫలితములను; కోరుచున్ = అపేక్షించుతూ; మోక్షంబున్ = మోక్షమును; కోరక = కోరుకొనకుండగ; అంతన్ = చివరకు; చెడిపోవుచుందురు = చెడిపోతుంటారు; ఎపుడుకాని = ఎప్పుడైనాసరే; అందుకున్ = అందువలన; కడపటి = అవసానకాలపు; యోగంబున్ = విలీనమును, లయమును; కానలేరు = చూసుకోలేరు; = మానవంతులున్ = అహంకారము కలవారు; అసమాన = సాటిలేని; శౌర్యులు = శూరత్వము కలవారు; అగువారు = ఐనవారు; మిక్కిలి = అధికమైనది; ఐన = అయినట్టి; వైర = విరోధ; బుద్ధిన్ = భావముతో; ఆహవంబునన్ = యుద్ధములో.
మడియుదురు = మరణించెదరు; అంతెకాని = అంతేకాని; మోక్ష = మోక్షమును చెందెడి; మార్గంబున్ = దారులను; కానరు = చూడలేరు; మూఢ = తెలివితక్కువ; వృత్తిన్ = వర్తనలతో; అనుచున్ = అనుచూ; సంసార = సంసారము యనెడి; గహన = అడవియొక్క; విహారమున్ = వర్తనము; ఎల్లన్ = సమస్తము; తెలిపి = తెలియజేసి; క్రమ్మఱన్ = మరల; అనియె = పలికెను; ధాత్రీసురుండు = విప్రుడు {ధాత్రీసురుడు - ధాత్రీ (భూమికి) సురుడు (దేవత), బ్రాహ్మణుడు}.
భావము:
మరికొందరు సంసారంలో సంచరిస్తూ ఆ సంసార పోషణకోసం మిక్కిలి ప్రయాసపడుతూ అందుకుగాను సంపదలను సమకూర్చుకొంటూ ఇహలోక సుఖాలనే కోరుకుంటూ శాశ్వతమైన మోక్షాన్ని కోరుకోకుండా చెడిపోతూ ఉంటారు. ఎప్పుడు అవసాన కాలపు యోగాన్ని చూడలేరు. మానధనులు, శౌర్యవంతులు పరస్పరం వైరం పెంచికొని యుద్ధంలో ఒకరినొకరు చంపుకొంటారు. అంతేకాని ఆ మూఢులు మోక్షమార్గాన్ని చూడరు” అంటూ సంసారమనే అరణ్యంలో విహరించేవారి వృత్తాంతాన్ని తెలియజేసి భరతుడు ఇంకా ఇలా అన్నాడు.