పంచమ స్కంధము - పూర్వ : భరతుండు వనంబుఁ జనుట
- ఉపకరణాలు:
ఏ యాశ్రమంబున నిందిరాధీశ్వరుఁ-
డచ్చటి వారల నాదరించి
ప్రత్యక్షమున నుండుఁ బాయక యెప్పుడు-
నట్టి రమ్యం బైన యాశ్రమమున
నిలిచి సాలగ్రామములు గల గండకీ-
నది యెందు నెంతయుఁ గదిసి యుండు
నచ్చోట నేకాకి యగుచును భరతుండు-
బహువిధ నవపుష్ప పల్లవముల
- ఉపకరణాలు:
నతుల తులసీ దళంబుల నంబువులను
గందమూలాది ఫలములఁ గంజములను
ఘనత నర్చించి నిచ్చలు దనివిలేక
సేవ చేయుచు నుండె నా శ్రీపు హరిని.
టీకా:
ఏ = ఏ; ఆశ్రమంబునన్ = ఆశ్రమములో; ఇందిరాధీశ్వరుడు = విష్ణుమూర్తి {ఇందిరాధీశ్వరుడు - ఇందిర (లక్ష్మీదేవి)కి ఈశ్వరుడు (భర్త), విష్ణువు}; అచటి = అక్కడి; వారలన్ = జనులను; ఆదరించి = మన్నించి; ప్రత్యక్షమునన్ = ప్రత్యక్షముగ; ఉండున్ = ఉండనో; పాయక = విడువక; ఎప్పుడున్ = ఎల్లప్పుడు; అట్టి = అటువంటి; రమ్యంబు = చక్కటిది; ఐన = అయిన; ఆశ్రమమున = ఆశ్రమమునందు; నిలిచి = ఉండి; సాలగ్రామములున్ = సాలగ్రామశిలలు {సాలగ్రామము - విష్ణుమూర్తి చిహ్నిత శిలావిశేషము}; కల = కలిగిన; గండకీ = గండకి యనెడి; నది = నది; ఎందున్ = ఎక్కడైతే; ఎంతయున్ = మిక్కిలి; కదిసి = సమీపించి; ఉండున్ = ఉండనో; అచ్చోటన్ = అక్కడ; ఏకాకి = ఒంటరి; అగుచునున్ = అగుచు; భరతుండు = భరతుడు; బహు = అనేక; విధ = రకములైన; నవ = కొత్త; పుష్ప = పూలు; ఫలములన్ = పండ్లతోను; అతుల = సాటిలేని.
తులసీదళంబులన్ = తులసీదళములతోను; అంబువులను = నీటితోను; కందమూల = కందదుంపలు; ఆది = మొదలగు; ఫలములన్ = పండ్లతోను; కంజములను = పద్మములతోను; ఘనతన్ = గొప్పగా; అర్చించి = పూజించి; నిచ్చలున్ = నిత్యము; తనివి = తృప్తి; లేక = తీరక; సేవచేయుచున్ = సేవించుతూ; ఉండెన్ = ఉండెను; ఆ = ఆ; శ్రీపు = నారాయణుని {శ్రీపు - శ్రీ (లక్ష్మీదేవి) యొక్క పు (పురుషుడు), విష్ణువు}; హరిని = నారాయణుని.
భావము:
ఏ ఆశ్రమంలో విష్ణువు అక్కడి వాళ్ళను ఆదరిస్తూ ప్రత్యక్ష రూపంలో నిలిచి ఉంటాడో, సాలగ్రామాలకు ఆలవాలమైన గండకీనది ఏ ఆశ్రమ సమీపంలో ప్రవహిస్తూ ఉంటుందో అటువంటి ఆ రమణీయమైన పులహ ఆశ్రమంలో భరతుడు ఒంటరిగా ఉంటూ శ్రీహరిని నానావిధాలైన పువ్వులతో, చిగుళ్ళతో, తులసీదళాలతో, తీర్థజలాలతో, కందమూల ఫలాలతో, కమలాలతో నిత్యం గొప్పగా అర్చిస్తూ తనివితీరా సేవ చేస్తున్నాడు.