చతుర్థ స్కంధము : పురంజను కథ
- ఉపకరణాలు:
అయి చాల ఘురఘుర మను శబ్ద మడరంగ-
మనమునఁ జింతా నిమగ్నుఁ డగుచుఁ
గొడుకులఁ గోడండ్రఁ గూతుల నల్లుర-
మనుమల నాప్తుల ననుచరాళి
ననయంబు నల్పమాత్రావశిష్టం బైన-
గృహకోశనివహ పరిచ్ఛదముల
మసలు నహంకార మమకారములఁ జేసి-
మతిహీనుఁ డగుచు నెమ్మనములోనఁ
- ఉపకరణాలు:
గడఁకఁ దలఁచుచు విప్రయోగమునఁ దాను
గటకటా! యిట్లు పరలోక గతుఁడ నైన
యిట్టి భార్య యనాథయై యీ కుమార
వరుల నేరీతిఁ బ్రోచునో యరసి యనుచు.
టీకా:
అయి = అయ్యి; చాలన్ = పెద్దగా; ఘురఘురము = గురగుర; అను = అనెడి; శబ్దము = శబ్దము; అడరంగ = వ్యాపించుతుండగా; మనమునన్ = మనసులో; చింతన్ = దుఃఖమున; నిమగ్నుడు = ములిగినవాడు; అగుచున్ = అవుతూ; కొడుకులన్ = కుమారులను; కోడండ్రన్ = కోడళ్ళను; కూతులన్ = కుమార్తెలను; అల్లురన్ = అల్లుళ్ళను; = మనుమలన్ = మనుమలను; ఆప్తులన్ = దగ్గరవారిని; అనుచర = అనుచరుల; ఆళిన్ = సమూహమును; అనయంబున్ = ఎల్లప్పుడు; అల్ప = కొద్దిగా; మాత్ర = మాత్రమే; అవశిష్టంబున్ = మిగిలినది; ఐన = అయిన; = గృహ = ఇళ్ళు; కోశ = ధనము; నివహ = సమూహముల; పరిచ్చదములన్ = పరివారములయందు; మసలు = తిరిగెడి; అహంకార = నేను యనెడి భావన; మమకారముల్ = నాది అనెడి భావములు; చేసి = వలన; మతి = మతి; విహీనుండు = పోయినవాడు; అగుచున్ = అవుతూ; నెఱిన్ = నిండు; మనమునన్ = మనసు; లోనన్ = లో; కడకన్ = పూని; తలచుచున్ = తలచుకొనుచు.
విప్రయోగమునన్ = ఎడబాటున; తానున్ = తను; ఇట్లు = ఈ విధముగ; పరలోకగతుడను = మరణించినవాడను {పరలోకగతుడు - పరలోకమునకు పోవువాడు, మరణించినవాడు}; ఐన = అయినచో; ఇట్టి = ఇటువంటి; భార్య = భార్య; అనాథ = దిక్కులేనిది; ఐ = అయ్యి; ఈ = ఈ; కుమార = పుత్ర; వరులన్ = ఉత్తములను; ఏరీతిన్ = ఏ విధముగ; ప్రోచునో = కాపాడునో; అరసి = పూని; అనుచున్ = అనుకొనుచు.
భావము:
అతని గొంతులో గురగురమనే శబ్దం బయలుదేరింది. దుఃఖంలో మునిగి పోయాడు. కొడుకులను, కోడండ్రను, కూతుండ్రను, అల్లుండ్రను, మనుమలను, చుట్టాలను, సేవకులను తలచుకున్నాడు. తన మందిరంలో కొద్దిగా మిగిలిన ధనాన్ని, వస్త్రాలను తలచుకున్నాడు. అహంకారం వల్ల మమకారం వల్ల అతని బుద్ధి చెడింది. “అయ్యో! తన ఎడబాటు వల్ల అనాథగా మారే తన భార్య కొడుకులను కాపాడగలదో లేదో అని విలపించాడు.”