చతుర్థ స్కంధము : పురంజను కథ
- ఉపకరణాలు:
ఇందీవరేక్షణ! యే నెందు భవదీయ-
తిలక విరహితము మలినయుతము
హర్ష శూన్యంబు నపాస్తరాగంబును-
నత్యమర్షయుతంబు నయిన ముఖము
గళితాశ్రుబిందు సంకలిత సంచిత శోభ-
మాన పీనస్తన మండలమును
రమణీయ తాంబూలరాగ విహీన మై-
నట్టి సుపక్వ బింబాధరంబు
- ఉపకరణాలు:
గాఁగ నిట్లుంట కిపు డేమి కతము? నాకు
నర్థి నెఱిఁగింపవే మృగయాతిసక్తి
నబల; నీ కెఱిఁగింపక యరిగి నట్టి
తప్పు సైరించి కావంగఁ దగుదు నేను.
టీకా:
ఇందీవరేక్షణ = స్త్రీ {ఇందీవరేక్షణ - ఇందీవరము (నల్లకలువల వంటి) ఈక్షణ (కన్నులుగలామె), స్త్రీ}; ఏను = నేను; ఎందున్ = ఎప్పుడును; భవదీయ = నీ యొక్క; తిలక = తిలకము; విరహితమున్ = లేనట్టిది; మలిన = మాసిపోవుట; యుతమున్ = కూడినది; హర్ష = సంతోషము; శూన్యంబున్ = లేనిది; నపాస్తరాగంబునున్ = విడిచిపెట్టబడ్డ అనురాగము గలది; అతి = మిక్కిలి; అమర్ష = రోషము; యుతంబున్ = కూడినది; అయిన = అయినట్టి; ముఖమున్ = మోమును; గళిత = కారుతున్న; బిందు = బిందువులుతో; సంకలిత = కూడిన; సంచిత = పూజ్యనీయమైన; శోభమాన = శోభించుతున్న; పీన = బలిసిన; స్తనమండలము = చనుకట్టు; రమణీయ = మనోజ్ఞమైన; తాంబూల = తాంబూలముయొక్క; రాగ = రంగు; విహీనము = లేనిది; ఐ = అయ్యి; అట్టి = అటువంటి; సు = చక్కగా; పక్వ = పండిన; బింబ = దొండపండు వంటి; అధరంబున్ = కిందిపెదవి; కాగ = అగునట్లు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; ఉంట = ఉండుట; కున్ = కి; ఇపుడున్ = ఇప్పుడు; ఏమి = ఏమిటి; కతమున్ = కారణము.
నాకున్ = నాకు; అర్థిన్ = కోరి; ఎఱిగింపవే = తెలుపుము; మృగయా = వేటాడే; అతిసక్తిన్ = మిక్కిలి ఆసక్తి వలన; అబల = స్త్రీ {అబల - బలము లేనిది, స్త్రీ}; నీ = నీ; కున్ = కు; ఎఱిగింపక = తెలుపక; అరిగిన = వెళ్ళిన; అట్టి = అటువంటి; తప్పు = అపరాధమును; సైరించి = సహనము వహించి; కావగన్ = కాపాడుటకు; తగుదున్ = తగినవాడను; నేను = నేను.
భావము:
పద్మాక్షీ! నీవు బొట్టు పెట్టుకోలేదు. నీ ముఖం వాడిపోయింది. కోపంగా ఉన్నది. నీ ముఖంలో సంతోషం కనపడడం లేదు. కారిన నీ కన్నీటి బిందువులు పడి నీ స్తనద్వయం శోభాశూన్యంగా ఉంది. దొండపండు వంటి నీ పెదవి తాంబూలరాగం లేకుండా ఉన్నది. నీవు ఈ విధంగా ఉండటం నేనెప్పుడూ చూడలేదు. ఇందుకు కారణ మేమిటి? నాకు చెప్పు. వేట తమకంతో నీకు చెప్పకుండా వెళ్ళిపోయాను. ఆ తప్పును క్షమించి నన్ను కాపాడు.