పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

చతుర్థ స్కంధము : పురంజను కథ

  •  
  •  
  •  

4-771.1-తే.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

థము కాంచన రచిత వర్మము ధరించి
విస దక్షయ తూణీర లితుఁ డగుచుఁ
డఁక దీపింప నెక్కి యేకాదశప్ర
సంఖ్య సేనాసమేతుఁడై రభసముగ.

టీకా:

పంచ = అయిదు (5); అశ్వ = గుర్రములు {పంచాశ్వములు - పంచజ్ఞానేంద్రియములు}; యుక్తంబున్ = కలిగినది; పంచ = అయిదు (5); బంధనమున్ = కట్లు కలది {పంచబంధనములు - పంచప్రాణములు}; చక్ర = చక్రములు {చక్రద్వితయము - పాపపుణ్యములు}; ద్వితయమునున్ = రెండు (2) కలిగినది; యుగ = కాడులు {యుగద్వయము - 1సంవత్సరము 2వయస్సులు}; ద్వయంబును = రెండు (2) కలిగినది; ఆశువేగంబున్ = మిక్కిలివేగము {ఆశువేగము - ఆశుగము(వాయు) వేగము}; ఏకాక్షంబున్ = ఒకేపోలుగర్ర గలది (1) {ఏకాక్షము - పోలుకర్ర, ప్రధానము, మాయ}; కూబర = యుగములు, గూడులు {కూబర ద్వయము - 1శోక 2మోహములు}; ద్వయమును = రెండు (2) కలిగినది; పతాకా = జెండాలు {పతాకాత్రితయము - 1సత్త్వ 2రజస్ 3 తమస్ అనెడి త్రిగుణములు}; త్రితయ = మూటిని(3); యుతంబునున్ = కలిగినది; ఏక = ఒకటే(1); రశ్మి = పగ్గము {ఏకరశ్మి - మనసు}; యుతంబునున్ = కలిగినది; ఏక = ఒకేఒక (1); సారథికంబున్ = సారథికలగినది {ఏక సారథి - బుద్ధి}; సప్త = ఏడు (7); వరూధంబున్ = కవచములుకలిగినది {సప్తవరూధము - సప్తధాతువులు}; స్వర్ణ = బంగారు; భూషమునున్ = అలంకారముకలిగినది {భూషము - స్వాప్నికమైన విచిత్ర సృష్టి}; పంచ = అయిదు (5); విక్రమమున్ = నడకలుకలిగినది {పంచవిక్రమము - పంచేంద్రియ ఇంద్రియముల వ్యాపారము}; ఏక = ఒకేఒక; నీడంబునున్ = నీడముకలది {నీడము - రధముపై రధికుడు కూర్చుండు చోటు, హృదయము}; ప్రకట = ప్రసిద్దముగ; పంచ = అయిదు (5); ప్రహరణమున్ = ఆయుధములు కలిగినది {ప్రహరణములు ఐదు - పంచకర్మేంద్రియములు}; అయిన = అయిన.
రథమున్ = రథమును {రథము - దేహము}; కాంచన = బంగారముతో {బంగారము - రజోగుణము}; రచిత = చేయబడిన; వర్మము = కవచముకలిగినది; ధరించి = పూని; విలసత్ = విలసిల్లుతున్న; అక్షయ = తరుగని; తూణీర = అమ్ములపొది {అక్షయ తూణీరము - అనంత వాసనా రూపమైన అహంకార ఉపాధి}; కలితుడు = కలిగినవాడు; అగుచున్ = అవుతూ; కడకన్ = పట్టుదల; దీపింపన్ = ప్రకాశించుతుండగా; ఎక్కి = ఎక్కి; ఏకాదశ = పదకొండు (11); ప్రసంఖ్య = ప్రసంఖ్యలుగల {ప్రసంఖ్యల సేనలు - పదకొండు ఇంద్రియ వృత్తులు}; సేనా = సేనలుతో; సమేతుండు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; సరభసముగ = త్వరితముతోకూడి {సరభసము - కాలము}.

భావము:

ఐదు గుర్రాలు (పంచ జ్ఞానేంద్రియాలు), ఐదు కట్లు (పంచ బంధనాలు / పంచప్రాణాలు), రెండు చక్రాలు (పాప పుణ్యాలు), రెండు యుగాలు (ఒక సంవత్సరం, రెండు వయస్సులు), వాయువేగం, ఒక పోలుగర్ర (మాయ), రెండు నొగళ్ళు (శోక మోహాలు), మూడు ధ్వజాలు (సత్త్వరజస్తమో గుణాలు), ఒక పగ్గం (మనస్సు), ఒక సారథి (బుద్ధి), ఏడు కవచాలు (సప్త ధాతువులు), బంగారు నగలు (స్వాప్నికమైన విచిత్ర సృష్టి), ఐదు నడకలు (పంచేంద్రియ వ్యాపారం), ఒక గూడు (హృదయం) కలిగిన రథాన్ని (దేహాన్ని) అధిరోహించి, బంగారు కవచాన్ని ధరించి, అక్షయమైన అమ్ములపొదిని (అనంత వాసనా రూపమైన అహంకార ఉపాధిని) కలిగి పదకొండు సేనలతో (ఇంద్రియ వృత్తులతో) కూడి వేగంగా….