చతుర్థ స్కంధము : పురంజను కథ
- ఉపకరణాలు:
మహిత సవ్రీడభావ సన్మందహాస
చారు విభ్రమ భ్రూలతా ప్రేరితుఁడుగఁ
దనరు భగవంతుఁ డగునట్టి మనసిజుండు
పడఁతి! యుడుగక పీడింపఁ దొడఁగె నిపుడు.
టీకా:
మొనసి = పూని; అదభ్ర = విస్తారమైన; కర్ముడను = కర్మలను చేయువాడను; ఐన = అయిన; నా = నా; చేతన్ = చేత; ఇపుడున్ = ఇప్పుడు; పాలితమున్ = పాలింపబడుతున్నది; ఐన = అయిన; ఈ = ఈ; పురంబున్ = పురమును; సరసీజోదరునిన్ = విష్ణుని {సరసిజోదరుడు - సరసిజము (పద్మము) ఉదరమున కలవాడు, విష్ణువు}; భుజా = భుజబలముతో; పాలిత = పాలింపబడుతున్న; ఉదాత్త = గొప్పది; లలిత = అందమైన; వైకుంఠమున్ = వైకుంఠమును; అలంకరించు = అలంకరించెడి; ఇందిరాసుందరి = లక్ష్మీదేవి; చందంబుననున్ = వలె; నీవున్ = నీవు; అలంకరింపన్ = అలంకరించుటకు; కడంగు = పూనుకొనుము; పంకజాక్షి = స్త్రీ {పంకజాక్షి - పంకజము (పద్మము)లవంటి అక్షి (కన్నులుగలామె), స్త్రీ}; అది = అదే; కాక = కాకుండగ; తావకీన = నీ యొక్క; అపాంగ = కడకంటిచూపు యొక్క; రుచిన్ = అందము వలన; మోహిత = మోహింపబడిన; అంతరంగుండను = మనసుకలవాడను; ఐన = అయిన; అట్టి = అటువంటి; నన్నున్ = నన్ము.
మహిత = గొప్ప; సవ్రీడ = సిగ్గుతోకూడిన; భావ = భావముగల; సత్ = మంచి; మందహాస = చిరునవ్వులతో; చారు = అందముగా; విభ్రమ = చలిస్తున్న; భ్రూ = కనుబొమలు యనెడి; లతా = లతలచే; ప్రేరితుడుగన్ = ప్రేరేపింపబడినవానిగా; తనరు = అతిశయించెడి; భగవంతుడు = మహాత్మ్యముగలవాడు; అగునట్టి = అయినట్టి; మనసిజుండు = మన్మథుడు; పడతి = స్తీ; ఉడుగుక = వదలక; పీడింపన్ = పీడించుట; తొడగె = మొదలిడెను; ఇపుడున్ = ఇప్పుడు.
భావము:
“కమలాక్షీ! విష్ణువు పాలించే వైకుంఠాన్ని లక్ష్మీదేవి అలంకరించినట్లు నేను పరిపాలించే ఈ పురాన్ని నీవు అలంకరించు. నీ కడగంటి చూపుల కాంతికి నా మనస్సు లొంగిపోయింది. నీ సిగ్గు, చిరునవ్వు, విలాసాలను వెదజల్లే కనుబొమల చేత పురుకొల్పబడిన మన్మథుడు నన్ను బాధిస్తున్నాడు.