చతుర్థ స్కంధము : పురంజను కథ
- ఉపకరణాలు:
ఘన సమవిన్యస్త కర్ణ కుండల రుచుల్-
గండభాగంబుల నిండి పర్వఁ
దమ్మిఱేకులసిరిఁ దటమటింపగఁ జాలు-
మెఱుఁగుఁ గన్నులు దలఁ దిరిగి రాఁగ
జఘన సంకలిత పిశంగ నీవీద్యుతి-
కనక కాంచీరుచిఁ గరము పెనుపఁ
జరణ సరోజ భాసుర చలన్నూపుర-
ఝణఝణ ధ్వని నర్మ సరణిఁ జూప
- ఉపకరణాలు:
లలిత యౌవన లక్ష్మీవిలాస భాసు
రోదయవ్యంజితప్రభాయుక్త పీన
సమ నిరంతర కుచకుట్మలముల వ్రీడఁ
జెంది పయ్యెదఁ గప్పు బాలేందుముఖిని.
టీకా:
ఘన = గొప్పగా; సమ = చక్కగా; విన్యస్త = పెట్టుకొన్న; కర్ణ = చెవుల; కుండల = కుండలముల; రుచుల్ = కాంతులు; గండభాగంబులన్ = చెక్కిళ్ళపైన; నిండి = నిండి; పర్వన్ = పరుచుకొనగా; తమ్మి = పద్మముల; ఱేకుల = రేకుల; సిరిన్ = శోభని; అటమటింపగన్ = తొట్రుపడవేయ; చాలు = కలిగిన; = మెఱుగు = మెరుస్తున్న; కన్నులు = కన్నులు; తలదిరిగిరాగ = తలచుట్టుతిరిగివచ్చినంతేసియై; జఘన = పిరుదులపై; సంకలిత = చక్కగాకట్టబడిన; పిశంగ = వంగపండురంగు; నీవీ = మొలకట్టు; కనక = బంగారపు; కాంచీ = ఒడ్డాణము; రుచిన్ = కాంతి; కరమున్ = మిక్కిలి; పెనుపన్ = అతిశయింపగా; చరణ = పాదములు అనెడి; సరోజ = పద్మములయొక్క; భాసుర = మెరుస్తున్న; చలత్ = చలిస్తున్న; నూపుర = అందెల; ఝణఝణ = ఝణఝణమనెడి; ధ్వని = శబ్దము; నర్మసరణిన్ = భావగర్భితముగ; చూపన్ = కనబడగా.
లలిత = అందమైన; యౌవన = యౌవన; లక్ష్మీ = శోభ; విలాస = లీలగా; భాసుర = ప్రకాశిస్తున్న; ఉదయ = సూర్యోదయమున; వ్యంజిత = వ్యక్తమగుతున్న; ప్రభా = కాంతులతో; యుక్త = కూడిన; పీన = బలిసిన; సమ = చక్కటి; నిరంతర = సందులేని; కుచ = కుచములనెడి; కుట్మములన్ = మొగ్గలను; వ్రీడన్ = సిగ్గు; చెంది = పడి; పయ్యెదన్ = పైటతో; కప్పు = కప్పెడి; బాలేందుముఖిని = స్త్రీని {బాలేందుముఖి - బాల ఇందు (బాల చంద్రుని వంటి) ముఖి (మోముకలామె), స్త్రీ}.
భావము:
ఆమె చెవికుండలాల కాంతి చెక్కిళ్ళపై వ్యాపిస్తున్నది. ఆమె కన్నులు తామరపూల రేకులవలె సోగలై తలను చుట్టి వస్తున్నాయి. ఆమె పిరుదులపై ధరించిన పసుపు పచ్చని వలువ బంగారు మొలనూలి కాంతిని అధికం చేస్తున్నది. ఆమె కాలి అందెల ఝణఝణ ధ్వనులు మేలమాడుతున్నట్లుగా ఉన్నాయి. యౌవనం వల్ల నిండుగా అందంగా ఉన్న చందోయి సిగ్గు పడుతూ పైటతో కప్పుతున్నది.