చతుర్థ స్కంధము : పురంజను కథ
- ఉపకరణాలు:
వర నవద్వార కవాట గవాక్ష తో-
రణ దేహళీగోపురముల నొప్పి
ప్రాకార యంత్రవప్రప్రతోళీ పరి-
ఘట్టాల కోపవనాళిఁ దనరి
సౌవర్ణ రౌప్యాయస ఘన శృంగంబుల-
రమణీయ వివిధ గేహముల మించి
రథ్యాసభా చత్వరధ్వజ క్రీడాయ-
తన సుచైత్యాపణతతిఁ దనర్చి
- ఉపకరణాలు:
మరకతస్పటిక విదూరమణి వినూత్న
మౌక్తికాయుత ఖచిత హర్మ్యములు గలిగి
విద్రుమద్రుమ వేదుల వెలయు నొక్క
పురముఁ గనియె భోగవతినిఁ బోలు దాని.
టీకా:
వర = శ్రేష్టమైన; నవ = తొమ్మిది; ద్వార = ద్వారములు; కవాట = తులుపులు; గవాక్ష = కిటికీలు; తోరణ = తోరణములు; దేహళీ = వాకిళ్ళు; గోపురములన్ = గోపురములతో; ఒప్పి = చక్కగనుండి; ప్రాకారయంత్ర = ప్రహారీయంత్రములు; వప్ర = బురుజులు; ప్రతోళీ = పెద్దవీధులు; పరిఘ = కందకములు; అట్టాలక = ప్రాకారములు; ఉపవనా = పెరటితోటలు; ఆళిన్ = సమూహములతో; తనరి = అతిశయించి; = సౌవర్ణ = బంగారపు; రౌప్య = వెండి; ఆయస = ఇనుప; ఘన = పెద్ద; శృంగంబుల = శిఖరములతో; రమణీయ = మనోహరమైన; వివధ = రకరకములైన; గేహములన్ = గృహములతో; మించి = అతిశయించి; రథ్యా = రథమార్గములు; సభా = కొలువుకూటములు; చత్వర = నాలుగుదార్ల వేగవంత మార్గములు; ధ్వజ = ధ్వజస్తంభములు; క్రీడాయతన = ఆటస్తలములు; సుచైత్య = మంచిఅరుగులు; అపణ = ధనము,భాగ్యముల (వస్తువుల); తతిన్ = సమూహములతో; తనర్చి = అతిశయించి.
మరకత = పచ్చలు; స్పటిక = స్పటికములు; విదూర = వైదూర్యములు; మణి = మణులు; వినూత్న = కొంగ్రొత్త; మౌక్తిక = ముత్యాలు; ఆయుత = సిద్దపరచిన; ఖచిత = పొదగబడిన; హర్మ్యములున్ = మేడలు; విద్రుమద్రుమ = పగడాలచెట్లు; వేదులన్ = అరుగులు; వెలయు = విలసిల్లెడి; ఒక్క = ఒక; పురమున్ = పురమును; కనియెన్ = చూసెను; భోగవతినిన్ = భోగవతీనగరమును {భోగవతి - భోగములకి నివాసము, భోగవతి అనెడి నాగలోకపు ముఖ్యపట్టణము}; పోలు = పోలెడి; దానిన్ = దానిని.
భావము:
తొమ్మిది ద్వారాలు, తలుపులు, కిటికీలు, బయటి ద్వారం, గుమ్మాలు, ప్రహరిపై యంత్రాలు, కోటగోడలు, పెద్ద వీథులు, కోట బురుజులు, ఉద్యానవనాలు, బంగారు వెండి ఇనుముతో చేసిన పెద్ద శిఖరాలతో మెరిసే సుందర గృహాలు, రాజమార్గాలు, కొలువు కూటాలు, చతుష్పథాలు, జెండా స్తంభాలు, జూదగృహాలు, రచ్చబండలు, అంగళ్ళు, పచ్చలు స్ఫటికాలు రత్నాలు మణులు క్రొత్త ముత్యాలు తాపిన మేడలు, పగడాలు కూర్చి కట్టిన తిన్నెలు మున్నగు సర్వలక్షణాలు కలిగి, నాగులపురమైన పాతాళంలాగా ఉన్న ఒక పురాన్ని చూశాడు.