పోతన తెలుగు భాగవతము

4-742-సీ.

భూమీశ! విను మయ్య పూర్వకాలమునఁ బు-
  రంజనుం డను నొక్క రాజు గలఁడు;
అతని కవిజ్ఞాతుఁ డనుపేరఁ దగిలి వి-
  జ్ఞాతచేష్టితుఁ డగు సఖుఁడు కలఁడు;
ఆ పురంజనుఁడు పురాన్వేషియై ధరా-
  చక్రంబుఁ గలయంగ సంచరించి
తన కనురూపమై పెనుపొందు పుర మెందు-
  వీక్షింపఁ జాలక విమనుఁ డగుచు

4-742.1-తే.

నే పురము లుర్విఁ బొడఁగనె నా పురములు
గామములఁ గోరు తనకు న క్కామములను
బొందుటకు వానిని ననర్హములుగఁ దన మ
నమునఁ దలఁచి యొకానొకనాఁ డతండు.
పురంజనుని కథ – వ్యాసం

టీకా:

భూమీశ = రాజా {భూమీశ - భూమికి ప్రభువు, రాజు}; వినుము = వినుము; అయ్య = తండ్రి; పూర్వ = పూర్వపు; కాలమునన్ = కాలములో; పురంజనుండును = పురంజనుడు {పురంజనుడు - పురమున (దేహమున) వసించెడివాడు (ఉండెడివాడు), జీవుడు, ఆత్మ}; అను = అనెడి; ఒక్క = ఒక; రాజున్ = రాజు; కలడు = ఉన్నాడు; అతనిన్ = అతని; కిన్ = కి; అవిజ్ఞాతుడు = అవిజ్ఞాతుడు {అవిజ్ఞాత- పరమాత్మ, అవిజ్ఞాత విష్ణుసహస్రనామాలలో 482వ నామం. తెలుసుకొనువాని కంటెను విలక్షణమైనవాడు అని అర్థం, ఆత్మ యందలి కల్పిత కర్తృత్వాది విజ్ఞాన వాసన కలవాడు విజ్ఞాత తద్విలక్షుణుడగు విష్ణువు అవిజ్ఞాత}; అను = అనెడి; పేరన్ = పేరుతో; తగిలి = పూని; విజ్ఞాత = తెలిసిన; చేష్టితుడు = చేష్టలుగలవాడు; అగు = అయిన; సఖుడున్ = స్నేహితుడు; కలడు = ఉన్నాడు; ఆ = ఆ; పురంజనుడు = పురంజనుడు; పుర = పురమును; అన్వేషి = వెదకెడివాడు; ఐ = అయ్యి; ధరా = భూ; చక్రంబున్ = మండలము; కలయంగన్ = కలియ; సంచరించి = తిరుగుతూ; తన = తన; కున్ = కు; అనురూపము = అనుకూలమైనది; ఐ = అయ్యి; పెనిపొందు = అతిశయించెడి; పురమున్ = పురము; ఎందున్ = ఎక్కడను; వీక్షింపజాలక = చూడలేక; విమనుడు = వికలమైనమనస్సుకలవాడు; అగుచున్ = అగుతూ; ఏ = ఏ.
పురముల్ = పురములు; ఉర్విన్ = భూమిని; పొడగనెన్ = కాంచెను; ఆ = ఆ; పురములు = పురములు; కామముల్ = కోరికలను; కోరు = కోరెడి; తన = తన; కున్ = కు; కామములను = కోరికలను; పొందుట = పొందుట; కున్ = కు; వానిని = వాటిని; అనర్హములుగన్ = తగినవి కానట్లుగ; తన = తన; మనమునన్ = మనసులో; తలచి = భావించి; ఒకానొక = ఒక్క; నాడున్ = దినమున; అతండున్ = అతడు.

భావము:

“రాజా! విను. పూర్వకాలంలో పురంజనుడు అనే రాజు ఉండేవాడు. అతనికి విజ్ఞాత చేష్టితుడైన అవిజ్ఞాతుడు అనే పేరు కలిగిన మిత్రుడు ఉండేవాడు. ఆ పురంజనుడు తనకోసం తగిన పురాన్ని అన్వేషిస్తూ భూమండలమంతా తిరిగి అటువంటి పురాన్ని ఎక్కడా చూడక వికల మనస్కుడై తాను భూమిమీద చూచిన పురాలు తన కోరికలను పొందటానికి తగినవి కావని మనస్సులో భావించి ఒకనాడు…