చతుర్థ స్కంధము : పృథుని యఙ్ఞకర్మములు
- ఉపకరణాలు:
అని చెప్పి మునినాథుఁ డైన మైత్రేయుఁ డ-
వ్విదురున కిట్లను వేడ్కతోడ
"ననఘాత్మ! రాజర్షి యైన వైన్యుం డశ్వ-
మేధశతంబు సన్మేధతోడఁ
గావింతు నని దీక్ష గైకొని వ్రతనిష్ఠఁ-
దివిరి బ్రహ్మావర్త దేశమందు
నలరు మనుక్షేత్ర మందు సరస్వతీ-
నది పొంతఁ దా మహోన్నతి నొనర్చు
- ఉపకరణాలు:
సవన కర్మ క్రియకు నతిశయ విశేష
ఫలము గలిగెడి నని బుద్ధిఁ దలఁచి యచట
వరుసఁ గావించు నతిశయాధ్వర మహోత్స
వము సహింపక యుండె న య్యమరవిభుఁడు.
టీకా:
అని = అని; చెప్పి = చెప్పి; ముని = మునులలో; నాథుడు = ముఖ్యుడు; ఐన = అయిన; మైత్రేయుడు = మైత్రేయుడు; ఆ = ఆ; విదురున్ = విదురుని; కిన్ = కిని; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అను = పలికెను; వేడ్క = కుతూహలము; తోడన్ = తోటి; అనఘాత్మ = పుణ్యాత్మా; రాజ = రాజులలో; ఋషి = ఋషి; ఐన = అయిన; వైన్యుండు = పృథుచక్రవర్తి; అశ్వమేధ = అశ్వమేధయాగములు; శతంబున్ = నూటిని; సత్ = మంచి; మేధ = తెలివితేటల; తోడన్ = తోటి; కావింతున్ = చేసెదను; అని = అని; దీక్షన్ = సంకల్పము; కైకొని = చేపట్టి; వ్రత = వ్రత; నిష్టన్ = దీక్ష; తివిరి = పూని; బ్రహ్మావర్త = బ్రహ్మావర్తము అనెడి; దేశము = దేశము; అందున్ = లో; అలరు = విలసిల్లెడి; మనుక్షేత్రము = మనుక్షేత్రము; అందున్ = లో; సరస్వతీ = సరస్వతీ అనెడి; నది = నది; పొంతన్ = దగ్గర; తాన్ = అతను; మహా = గొప్ప; ఉన్నతిన్ = అతిశయముతో; ఒనర్చు = చేసెడి.
సవనకర్మ = యజ్ఞకర్మలు; క్రియన్ = పని; కున్ = కి; అతిశయ = మిక్కిలి; విశేష = విశేషమైన; ఫలమున్ = ఫలితము; కలిగెడిని = లభించును; అని = అని; బుద్ధిన్ = మనసులో; తలచి = అనుకొని; అచటన్ = అక్కడ; వరుసన్ = వరుసగా; కావించు = చేసెడి; అతిశయ = గొప్ప; అధ్వర = యాగము యొక్క; ఉత్సవమున్ = సందడిని; సహింపక = సహించకుండగ; ఉండెన్ = ఉండెను; ఆ = ఆ; అమరవిభుడు = ఇంద్రుడు {అమరవిభుడు - అమరుల (దేవతల)కి విభుడు, ఇంద్రుడు}.
భావము:
అని చెప్పి మైత్రేయ మహర్షి విదురునితో ఇలా అన్నాడు “పుణ్యాత్మా! రాజర్షి అయిన పృథుచక్రవర్తి నూరు అశ్వమేధ యాగాలు చేయటానికి దీక్ష పూనాడు. మహానిష్ఠతో బ్రహ్మావర్త దేశంలోని మనుక్షేత్ర్రంలో సరస్వతీ నదీతీరంలో మహా వైభవంగా యజ్ఞాలు చేయటం వల్ల విశేషఫలం కలుగుతుందని భావించాడు. ఆ విధంగా ఆయన అక్కడ సాగిస్తున్న యాగవైభవాన్ని చూచి ఇంద్రుడు ఓర్వలేకపోయాడు.