పోతన తెలుగు భాగవతము

4-467.1-తే.

క్రతుహయంబును గొనిపోవఁ గార్య మెద్ది?
ధీరనిధి యైన బ్రహ్మకుమారు వలనఁ
గలిత విజ్ఞానుఁ డగుచు నే గతినిఁ బొందె?
ననఘచారిత్ర! మైత్రేయ! యదియుఁగాక.

టీకా:

ఏమి = ఏమి; నిమిత్తము = కారణము; ఐ = వలన; భూమి = భూదేవి; గో = గోవు, ఆవు; రూపిణి = రూపముధరించినది; అయ్యెన్ = అయినది; దాని = దాని; కిన్ = కి; వత్సము = దూడ; అయ్యెన్ = అయినది; ఎద్ది = ఏది; కొనకొని = పూని; దోహనమున్ = పాలుపితుకుట; కున్ = కు; అర్హంబున్ = తగినది; ఐన = అయిన; పాత్రము = గిన్నె; ఎయ్యది = ఏది; తలపంగన్ = పరిశీలించిచూసిన; దోగ్ద = పితికెడివాడు; ఐన = అయిన; ఆ = ఆ; పృథువు = పృథువు; ఏ = ఏఏ; పదార్థముల్ = వస్తువులను; పిదికెను = పితికెను; పరికింపన్ = పరిశీలించిచూసిన; అవని = భూమి; స్వభావమునను = సహజ స్వభావము ప్రకారము; విషమము = ఎగుడుదిగుడైనది; ఐ = అయ్యి; ఉండియున్ = ఉండినప్పటకిని; వెలయంగన్ = ప్రసన్నమగునట్లు; ఏరీతిన్ = ఏవిధముగ; సమగతిన్ = ఎగుడుదిగుడులులేనివిధమును; చెందెను = చెందినది; జంభవైరి = ఇంద్రుడు {జంభవైరి - జంభాసురునికి శత్రువు, ఇంద్రుడు}.
క్రతు = యాగ; హయంబున్ = అశ్వమును; కొనిపోవన్ = తీసుపోవలసిన; కార్యము = పని, కారణము; ఎద్ది = ఏమి; ధీరనిధి = బుద్ధిబలమునకునిధివంటివాడు; ఐన = అయిన; బ్రహ్మకుమారు = సనత్కుమారుని {బ్రహ్మకుమారుడు - బ్రహ్మదేవుని పుత్రుడు, సనత్కుమారుడు}; వలనన్ = నుండి; కలిత = పొందిన; విజ్ఞానుడు = విజ్ఞానము కలవాడు; అగుచున్ = అవుతూ; ఏగతిన్ = ఎటువంటి సుగతిని; పొందెన్ = పొందెను; అనఘచారిత్ర = పుణ్యవర్తనుడా; మైత్రేయ = మైత్రేయడా; అదియున్ = అంతే; కాక = కాకుండగ.

భావము:

“పుణ్యచరిత్రా! మైత్రేయా! భూమి ఎందుకు గోరూపం ధరించింది? దానికి ఏది దూడ అయింది? పిదుకుటకు తగిన పాత్ర ఏది? దోగ్ధయైన పృథుచక్రవర్తి ఏ పదార్థాలను పిదికాడు? భూమి సహజంగా మిట్ట పల్లాలతో విషమంగా ఉంటుంది కదా! అది సమరూపాన్ని ఎలా పొందింది? ఇంద్రుడు యజ్ఞాశ్వాన్ని ఎందుకు దొంగిలించాడు? అంతేకాక సనత్కుమారుని వల్ల విజ్ఞానాన్ని పొందిన పృథువు ఎటువంటి సుగతిని పొందాడు?