చతుర్థ స్కంధము : ధ్రువుండు తపంబు చేయుట
- ఉపకరణాలు:
లలిత శ్రీవత్సలక్షణ లక్షితుండు
సర్వలోక శరణ్యుండు సర్వసాక్షి
పురుష లక్షణ యుక్తుండుఁ బుణ్యశాలి
యసిత మేఘనిభశ్యాముఁ డవ్యయుండు.
టీకా:
ఆశ్రిత = ఆశ్రయించినవారికి; సత్ = మంచి; ప్రసాద = వరములనిచ్చటయందు; అభిముఖుండును = ముందుండువాడును; స్నిగ్ధ = మృదువైన; ప్రసన్న = ప్రసన్నమైన; ఆనన = ముఖముతో; ఈక్షణుండు = చూసెడివాడు; సు = చక్కటి; రుచిర = ప్రకాశవంతమైన; నాసుండును = ముక్కుకలవాడును; సు = చక్కటి; భ్రూయుగుండును = భ్రూయుగ్మము కలవాడును; సు = చక్కటి; కపోలతలుడును = చెంపలు కలవాడును; సుందరుండు = అందమైనవాడు; హరినీల = ఇంద్రనీలము వలె; సంశోభిత = చక్కగ శోభకలిగిన; అంగుండు = అవయవములు కలవాడు; తరుణుండు = తరుణవయస్సున యుండువాడు; అరుణా = ఎర్రని; అవలోకన = చూపులు; ఓష్ఠ = పైపెదవి; అధరుండు = క్రింది పెదవి కలవాడు; కరుణా = దయకు; సముద్రుండున్ = సముద్రుడును; పురుషార్థ = చతుర్విధపురుషార్థములకు {చతుర్విధపురుషార్థములు - 1ధర్మ 2అర్థ 3కామ 4మోక్షములు}; నిధియున్ = నిధివంటివాడును; ప్రణత = నమస్కరించినవారికి; ఆశ్రయుండును = ఆశ్రయము ఇచ్చువాడును; శోభన = మంగళ; కరుండు = ఒనగూర్చువాడును;
లలిత = అందమైన; శ్రీవత్స = శ్రీవత్సము అనెడి; లక్షణ = పుట్టుమచ్చచేత; లక్షితుండు = కలవాడును; సర్వ = సమస్తమైన; లోక = లోకములకు; శరణ్యుండు = శరణ్యము యైనవాడు; సర్వ = అన్నిటికిని; సాక్షి = సాక్షియైనవాడు; పురుష = పురుషుని; లక్షణ = లక్షణములు; యుక్తుండు = కలగినవాడు; పుణ్యశాలి = పుణ్యస్వరూపుడు; అసిత = నల్లని; మేఘ = మేఘముతో; నిభ = సమానమైన; శ్యాముడు = శ్యాముడు; అవ్యయుండు = నాశరహితుడు.
భావము:
శ్రీహరి ఆశ్రితుల యెడ అపారమైన కృపారసం చూపేవాడు. సుప్రసన్నమైన ముఖం, చల్లని చూపులు, అందమైన ముక్కు, సొగసైన కనుబొమలు, చిక్కని చెక్కిళ్ళు కలిగిన చక్కనివాడు. ఇంద్రనీల మణులవలె ప్రకాశించే మేను కల పడుచువాడు. ఎఱ్ఱని నేత్రాలు, పెదవులు కలవాడు. దయాసముద్రుడు. పురుషార్థాలను ప్రసాదించేవాడు. నమస్కరించే వారికి ఆశ్రయ మిచ్చేవాడు. శుభాలను కలిగించేవాడు. శ్రీవత్సం అనే అందమైన పుట్టుమచ్చ కలవాడు. సర్వలోక రక్షకుడు. సర్వమూ చూచేవాడు. ఉత్తమ లక్షణాలు కలిగిన పురుషోత్తముడు. పుణ్యస్వరూపుడు. నీలమేఘశ్యాముడు. అవ్యయుడు.