తృతీయ స్కంధము : కృష్ణాది నిర్యాణంబు
- ఉపకరణాలు:
మునిజనముఖపద్మములు ముకుళింపంగ-
ఖలజనలోచనోత్పలము లలర
జారచోరులకోర్కి సఫలతనొందగ-
దానవదర్పాంధతమస మడర
వరయోగిజనచక్రవాకంబు లడలంగ-
కలుషజనానురాగంబు పర్వ
భూరిదోషాగమస్పూర్తి వాటిల్లంగ-
నుదిత ధర్మక్రియ లుడిగిమడఁగ
- ఉపకరణాలు:
మానుషాకారరుచికోటి మందపఱచి
యనఘ యేమన నేర్తుఁ గృష్ణాభిదాన
లోకబాంధవుఁ డుత్తమశ్లోకమూర్తి
మించుతేజంబుతో నస్తమించెనయ్య.
టీకా:
ముని = మునుల; జనముల = సమూహముల; ముఖ = ముఖములు అను; పద్మములు = పద్మములు; ముకుళింపంగ = ముడుచుకుపోగా; ఖల = చెడ్డ; జన = జనముల; లోచన = కళ్ళు అను; ఉత్పలములు = కలువలు; అలరన్ = అందముసంచరించుకొనగా; జార = వ్యభిచారుల; చోరుల = దొంగల; కోర్కి = కోరికలు; సఫలతని = తీరుట; ఒందగ = పొందగా; దానవ = రాక్షసుల; దర్ప = గర్వము అను; అంధతమసము = గుడ్డిచీకటి {అంధతమసము - అంధ (గుడ్డి) తసమము (చీకటి)}; అడరన్ = విజృంభిస్తుండగా; వర = శ్రేష్ఠమైన; యోగి = యోగుల; జన = సమూహములు అను; చక్రవాకంబులు = చాతక పక్షులు; అడలంగా = బెదిరిపోతుండగా; కలుష = మలినప్రవృత్తిగల; జన = జనుల; అనురాగంబు = ఆపేక్షలు; పర్వ = వ్యాపించగా; భూరి = మిక్కిలి విస్తారమైన; దోష = పాపపుకాలము; ఆగమ = వస్తున్నట్లు; స్ఫూర్తి = అనిపించుట; పాటిల్లంగన్ = కలుగుచుండగా; ఉదిత = చెప్బపడిన; ధర్మ = ధర్మబద్ధమైన; క్రియలు = పనులు; ఉడిగి = చిక్కిపోయి; అడగన్ = అణగిపోగా;
మానుష = (తన) మానవ; ఆకార = ఆకారమందలి; రుచి = కాంతులు; కోటి = సమస్తము; మందపఱచి = తగ్గించేసుకొని; అనఘ = పుణ్యాత్ముడా; ఏమననేర్తున్ = ఏమనగలను; కృష్ణ = కృష్ణ అను; అభిదాన = పేరు కల; లోక = లోకములకు; బాంధవుడు = చుట్టము, సూర్యుడు; ఉత్తమ = ఉత్తములచే; శ్లోక = కీర్తింపబడు; మూర్తి = స్వరూపుడు; మించు = అతిశయించు; తేజంబు = తేజస్సు; తోన్ = తో; అస్తమించెన్ = వెళ్ళిపోయెను {అస్తమించు - కనబడకుండగ పోవు, మరణించు}.
భావము:
ఓ పుణ్యమూర్తీ! విదురుడా! నోట్లోంచి మాటలు పెగలటం లేదయ్యా! లోకబాంధవుడూ, ఉత్తమశ్లోకుడూ, మహాతేజస్వీ అయిన శ్రీకృష్ణుడనే సూర్యుడు అస్తమించాడయ్యా; ఇంకే చెప్పమన్నావు. మునీంద్రుల ముఖాలు అనే కమలాలు ముకుళితా లయ్యాయి; జారచోరుల కోరికలు ఫలించాయి; రాక్షసుల గర్వాంధకారాలు నలుదిశలా వ్యాపించాయి; పరమ యోగులనే చక్రవాకాలు శోకించాయి; కలుషాత్ముల కనుగలువలు విప్పారాయి; మహా పాపాగ్నులు పేట్రేగి పోయాయి; ధర్మకృత్యాలకు విఘాతాలు ఏర్పడ్డాయి; మానవుల తేజస్సులు మందగించాయి.