పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

తృతీయ స్కంధము : కృష్ణాది నిర్యాణంబు

  •  
  •  
  •  

3-123-సీ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నుఁడు విదర్భేశుఁన నొప్పు భీష్మకు-
రసుతామణి నవవారిజాక్షి
ద్మాసమానరూశ్రీవిభాసిత-
మనీయభూషణఁగంబుకంఠి
తురస్వయంవరోత్సవ సమాగత చైద్య-
సాల్వ మాగధ ముఖ్య నవరేణ్య
నిరసమావృతఁ బ్రట సచ్చారిత్ర-
రుక్మిణి నసమానరుక్మకాంతి

3-123.1-తే.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మర గుప్తామృతంబు విహంగవిభుఁడు
కొనినకైవడి మనుజేంద్రకోటిఁ దోలి
మలనాభుండు నిజభుజార్వ మలరఁ
దెచ్చి వరియించె; నతని నుతింప వశమె?

టీకా:

ఘనుడు = గొప్పవాడు; విదర్భ = విదర్భ దేశమునకు; ఈశుడన్ = ప్రభువు; అనన్ = అనగా; ఒప్పు = చక్కగా ఉండు; భీష్మకు = భీష్మకుని; వర = శ్రేష్ఠ; సుతా = పుత్రికా; మణి = మణి; నవ = కొత్త; వారిజ = పద్మములవంటి; అక్షి = కన్నులు ఉన్నామె; పద్మా = లక్ష్మీదేవితో; సమాన = సమానమైన; రూప = రూపము; శ్రీ = శోభలతో; విలాసిత = ప్రకాశించునామె; కమనీయ = మనోహరమైన; భూషణ = ఆభరణములు కల; కంబు = శంఖమువంటి; కంఠిన్ = కంఠము కలామె; చతుర = వేడుకగా; స్వయంవర = స్వయంవరము అను {స్వయంవరము - కన్య తన స్వయంవర సభకు వచ్చినవారిలో తనకు నచ్చినవానిని స్వయముగ వరించుట, వివాహమాడే పద్ధతులలో ఒకటి}; ఉత్సవ = ఉత్సవమునకు; సమాగత = వచ్చిన; చైద్య = శిశుపాలుడు {చైద్య - చైద్యదేశ యువరాజు, శిశుపాలుడు}; సాల్వ = సాల్వదేశపురాజు; మాగధ = జరాసంధుడు {మాగధుడు - మగధదేశపు రాజు, జరాసంధుడు}; ముఖ్య = మొదలగు ముఖ్యమైన; జనవరేణ్య = రాజుల {జనవరేణ్యుడు - జనులచే గౌరవింపబడువాడు, రాజు}; నికర = సమూహముచే; సమ = బాగా; ఆవృతన్ = ఆవరింపబడినామె; ప్రకట = ప్రసిద్ధకెక్కిన; సత్ = మంచి; చారిత్ర = నడవడిక కలామె; రుక్మిణిన్ = రుక్మిణీదేవి; అసమాన = సాటిలేని; రుక్మ = బంగారపు; కాంతిన్ = ప్రకాశముకలామెను; అమర = దేవతలచే;
గుప్త = దాచబడిన; అమృతంబున్ = అమృతమును; విహంగవిభుడు = గరుత్మంతుడు {విహంగవిభుడు - పక్షులకు ప్రభువు, గరుత్మంతుడు}; కొనిన = తీసుకొనిన; కైవడిన్ = వలె; మనుజేంద్ర = రాజులను {మనుజేంద్రుడు - మానవులకు ప్రభువు, రాజు}; కోటిన్ = అందరను; తోలి = పారదోలి; కమలనాభుడు = కృష్ణుడు {కమలనాభుడు - కమలము నాభి యందు కలవాడు, విష్ణువు}; నిజ = తనయొక్క; భుజా = బాహు; గర్వము = బలము; అలరన్ = అతిశయింపగా; తెచ్చి = తీసుకువచ్చి; వరియించెన్ = పెండ్లాడెను; అతనిన్ = అతని(మహిమ)ని; నుతింపన్ = స్తుతించుట; వశమె = తరమాఏమి.

భావము:

విదర్భ దేశానికి అధిపతి భీష్మకుడు; ఆయన ముద్దుల కూతురు రుక్మిణి; అందమైన ఆమె కన్నులు క్రొందామర రేకులు; లక్ష్మీసమానురాలైన లావణ్యరాశి ఆమె; శుభంకరాలైన అలంకారాలతో శంఖంవంటి కంఠంతో సాటిలేని మేటి బంగారు చాయతో సంస్తవనీయమైన సత్ఫ్రవర్తనంతో విరాజిల్లే రుక్మిణికి స్వయంవరం ప్రకటించారు; ఆ స్వయంవర మహోత్సవానికి శిశుపాలుడు, సాల్వుడు, జరాసంధుడు మొదలైన రాజాధిరాజులంతా వచ్చారు. పూర్వం దేవతలు రక్షిస్తున్న అమృత కలశాన్ని పక్షిరాజైన గరుత్మంతుడు తీసుకొనిపోయాడు కదా, అలాగే భగవంతుడైన శ్రీకృష్ణుడు తన బాహుబాలాన్ని ప్రదర్శించి ఆ రాజు లందరినీ పరాజితులను చేసి రుక్మిణిని తీసుకొనివెళ్ళి పరిణయమాడారు. అటువంటి ఆ జగదేక వీరుణ్ణి పొగడడం ఎవరికి మాత్రం సాధ్యమౌతుంది.