పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

తృతీయ స్కంధము : దితికశ్యప సంవాదంబు

  •  
  •  
  •  

3-451.1-తే.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

గఁ బయస్సున నగ్నిహోత్రంబు సేసి
మలహితుఁ డస్తశైలసంతుఁడు గాఁగ
హోమశాలాంగణమునఁ గూర్చున్న విభునిఁ
శ్యపునిఁ గాంచి విమలవాక్యముల ననియె.

టీకా:

బలిసిన్ = అతిశయించి, మదించి; దక్ష = దక్షుడు అను; ప్రజాపతిన్ = ప్రజాపతి యొక్క; తనూభవ = కూతురు; దితి = దితి; సంతాన = సంతానము పై; రుచిన్ = కోరికతో; మానసమునన్ = మనసులో; పొడమన్ = కలుగగా; ఒక = ఒక; నాడు = రోజు; పుష్పసాయక = మన్మథుని {పుష్పసాయకుడు - పుష్పముల బాణములు కల వాడు, మన్మథుడు}; శర = బాణములచే; నిర్భిన్న = బాగాకొట్టబడిన; భావ = భావములు కలది; ఐ = అయ్యి; విరహ = విరహము వలన; తాపమునన్ = బాధ; వచ్చి = కలిగి; పతి = భర్తతో; సమాగమ = కలవవలెనను; వాంఛన్ = కోరిక; ప్రభవింపన్ = అతిశయించగా; నిజ = తన; నాథున్ = భర్త; సన్నిథిన్ = దగ్గర; నిలిచి = నిలబడి; అస్ఖలిత = స్ఖలించను అను; నియతిన్ = నియమముతో; అగ్నిజిహ్వుండును = విష్ణుమూర్తి {అగ్నిజిహ్వుడు - అగ్నియే నాలుకగా కలవాడు, భగవంతుడు}; యజురధీశ్వరుండును = విష్ణుమూర్తి {యజురధీశ్వరుండు - యజుర్వేదమునకు అధికారి, భగవంతుడు}; అగు = అయిన; విష్ణున్ = విష్ణుని; తన = తన; చిత్తము = మనసు; అందున్ = అందు; నిలిపి = నిలుపుకొని;
తగన్ = తగినట్లు; పయస్యునన్ = నేతితో {పయస్యము - పయస్సు (పాల) నుండి వచ్చినది, నెయ్యి}; అగ్నిహోత్రంబున్ = అగ్నిహోత్రమును {అగ్నిహోత్రము - హోమగుండము లోని అగ్నియందు వేల్చుట ద్వారా చేయు యాగము}; చేసి = చేసి; కమలహితుడు = సూర్యుడు {కమలహితుడు - కమలములకు హితమైనవాడు, సూర్యుడు}; అస్త = పడమటి (అస్తమించు దిక్కు); శైల = కొండకు; సంగతుడు = చేరినవాడు; కాగా = అవ్వగా; హోమ = హోమము చేయు; శాల = శాలయొక్క; అంగణమునన్ = ముంగిట; కూర్చున్న = కూర్చున్న; విభునిన్ = భర్తను; కశ్యపునిన్ = కశ్యపుడిని; కాంచి = చూసి; విమల = నిర్మలమైన; వాక్యములన్ = మాటలతో; అనియెన్ = పలికెను.

భావము:

దితి దక్షప్రజాపతి పుత్రిక, కశ్యపప్రజాపతి భార్య. ఒకరోజు ఆమె మనస్సులో సంతానకాంక్ష పెల్లుబికింది. మన్మథుని పుష్ప బాణాలు ఆమె హృదయాన్ని అల్లకల్లోలం చేశాయి. విరహవేదన భరించలేక తన పతి దగ్గరకు భోగవాంఛతో వెళ్ళింది. ఆయన అప్పుడే నిశ్చల నియమంతో వేదవేద్యుడూ, జ్యోతిర్మయుడూ అయిన మహావిష్ణువును ఉద్దేశించి యథావిధిగా అగ్నికార్యం నెరవేర్చి, సూర్యాస్తమయ సమయంలో హోమశాల ముందర కూర్చుని ఉన్నాడు. ఆయనతో ఆమె వినయంగా ఇట్లా అంది.