తృతీయ స్కంధము : విరాడ్విగ్రహ ప్రకారంబు
- ఉపకరణాలు:
చక్షురింద్రియ యుక్తుఁడై సరవిఁజెంది
రూపవిజ్ఞాన మహిమ నిరూఢి నొందు
మఱియుఁ జర్మంబునను బవమానుఁ డీశ్వ
రాంశమై తత్తగింద్రియ మందుఁ గూడి.
టీకా:
నరనుత = నరులచే కీర్తింపబడువాడ; ఆ = ఆ; దివ్య = దివ్యమైన; పురుషోత్తముని = పురుషోత్తముని; పృథక్ = వేరుగా ఉండే; భావంబున్ = విధనము; ఒంది = పొంది; ముఖంబు = ముఖము; వలనన్ = వలన; భువన = లోకమును; పాలకుడు = పాలించువాడు; ఐన = అయిన; పవమానసఖుడు = అగ్నిదేవుడు {పవమానసఖుడు - వాయుదేవుని మిత్రుడు, అగ్నిదేవుడు}; అంతరాత్ముడు = అందరిలోను ఉండువాడు; ఈశ్వరున్ = విష్ణుని; అంశము = కళ; ఐనవాని = అయినవాని; కిన్ = కి; అనయంబున్ = సతతము; అనుకూలము = అనుకూలము; అగుచున్ = అవుతూ; నిజ = స్వంత; స్థానమున = స్థానములో; ప్రవేశించిన = ప్రవేశించగ; ముఖమున్ = ముఖము, నోటి; అందున్ = లో; పరగు = ప్రసిద్ధుడు అగు; జీవుండు = జీవుడు; శబ్దమును = శబ్దమును; ఉచ్చరించున్ = పలుకును; పృథక్ = వేరుగా ఉండే; భావంబులన్ = విధములలో; నేత్రములన్ = కన్నులలో; ఇనుడు = సూర్యుడు; షవీ చక్షుః = చూచు; ఇంద్రియ = ఇంద్రియములతో; యుక్తుడు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; సరవిన్ = ఒప్పిదము; చెంది = పొంది; రూప = ఆకారమును; విజ్ఞాన = తెలిసికొను; మహిమన్ = సామర్థ్యమును; నిరూఢిన్ = ప్రసిద్ధి; ఒందు = పొందును; మఱియున్ = ఇంకను; చర్మంబునను = చర్మమునందు; పవమానుడు = వాయుదేవుడు; ఈశ్వర = ఈశ్వరుని; అంశము = కళతోకూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; తత్ = ఆ; త్వక్ = చర్మము అను; ఇంద్రియమున్ = ఇంద్రియమును; కూడి = కలిసి.
భావము:
ఓ భవ్యచరిత్రుడవైన విదురా! ఆ దివ్యమూర్తియైన విరాట్పురుషుని నుండి కొంతభాగం వేరయింది. అది ముఖంగా రూపొందింది. ఆ పరమేశ్వరుని అంశ గలవాడై వాయుదైవుని మిత్రుడైన అగ్నిదేవుడు ముఖాన్ని నిజస్థానంగా చేసుకొన్నాడు. అందువల్ల జీవుడు శబ్దాన్ని పలుక గలుగుతున్నాడు. విరాట్ పురుషునినుండి మరికొంత భాగము వేరై కన్నులుగా రూపొందాయి. సూర్యుడు చక్షురింద్రియానికి అధికారియై రూప విజ్ఞానాన్ని జీవునకు కలుగజేస్తున్నాడు. అట్లే విరాట్పురుషునిలో కొంతభాగం వేరై చర్మంగా ఏర్పడింది. ఈశ్వరాంశ అయిన వాయువు త్వగింద్రియంలో నిల్చాడు.