పోతన తెలుగు భాగవతము

పోతన తెలుగు భాగవతము

ఏకాదశ స్కంధము : పిప్పలాయన భాషణ

  •  
  •  
  •  

11-57.1-తే.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నఁగ సత్త్వరజస్తమోయగుణంబు,
హదహంకారరూపమై హిమ వెలయు
చేతనత్వంబు గలదేని జీవ మందు,
రిదియ సదసత్స్వరూపమై యెన్నఁబడును.

టీకా:

నరవర = రాజా {నరవరుడు - నరులకు ప్రభువు, రాజు}; విను = వినుము; జగన్నాథుని = శ్రీమన్నారాయణుని {జగన్నాథుడు - సర్వలోకాలకి ఈశ్వరుడు, విష్ణువు}; చారిత్రము = చరిత్రము; ఎఱిగింతున్ = తెలిపెదను; నీ = నీ యొక్క; మది = మనస్సున; కిన్ = కు; ఇంపు = ఇష్టము, నచ్చుట; మిగులన్ = అతిశయించునట్లుగా; లసత్ = చక్కటి; ఉద్భవ = సృష్టి; స్థితి = స్థితి; లయ = లయించుటలకు; కారణంబు = కారణభూతమైనది; అయి = ఐ; దేహ = శరీరపు; ఇంద్రియ = ఇంద్రియాలు; ఆదులన్ = మున్నగువానియంది; తిరము = స్థిరము; కాగన్ = అగునట్లు; జొనుపున్ = ప్రవేశించును; ఎప్పుడు = ఎప్పటికి; పరంజ్యోతి = పరమాత్మ; స్వరూపంబున్ = స్వరూపమును; జ్వాలలన్ = మంటలు; అనలుండున్ = అగ్నిని; చనని = ఆక్రమించలేని; పగిది = విధముగ; ఇంద్రియంబులున్ = ఇంద్రియాలు; ఆత్మన్ = ఆత్మను; ఎనయవు = ఆక్రమించలేవు; శబ్దంబు = నాదము; పొరయక = చేయలేదుకదా; సుషిరంబున్ = మురళిని {సుషిరము - బెజ్జము కలది, పిల్లనగ్రోవి మొదలగునది}; పొందున్ = లోగొనుట; సత్యము = సత్యము; అనగన్ = అంటే.
సత్త్వ = సత్వగుణము; రజస్ = రజోగుణము; తమస్ = తమోగుణములచే; మయ = నిండిన; గుణంబు = గుణత్రయము; మహత్ = మహత్తు; అహంకార = అహంకారములో; రూపము = రూపములు కలది; ఐ = అయ్యి; మహిమన్ = గొప్పతో; వెలయు = ప్రసిద్ధముగు; చేతనత్వంబున్ = చైతన్యముతో; కలదేని = కూడి ఉన్నచో; జీవము = జీవము; అందురు = అంటారు; ఇదియ = ఇదే; సత్ = సత్తు; అసత్ = అసత్తు; స్వరూపము = స్వరూపము; ఐ = అయ్యి; ఎన్నబడును = భావింపబడును.

భావము:

“రాజా! విను నీకింపు కలిగే విధంగా లోకేశ్వరుని చరిత్ర చెబుతాను. సృష్టి స్థితి లయాలకు కారణమైన పరంజ్యోతి స్వరూపం దేహేంద్రియాలలో స్థిరంగా ప్రవేశిస్తుంది మంటలు అగ్నిలోపల ప్రవేశింపలేనట్లు, ఇంద్రియాలు ఆత్మను ఆక్రమించలేవు. నాదం పిల్లనగ్రోవిని లోగొన లేదు కదా. సత్త్వము రజస్సు తమస్సు అనే గుణత్రయం మహదహంకార రూపమై చైతన్యంతో కలిస్తే జీవమంటారు. ఇదే సత్తు అసత్తు స్వరూపంగా ఎన్నబడుతుంది.