దశమ స్కంధము - ఉత్తర : విప్రుని ఘనశోకంబు
- ఉపకరణాలు:
నరనాథ! యొకనాఁడు నలినాయతాక్షుండు-
వొలుచు కుశస్థలీపురము నందు
సుఖముండ నొక్క భూసురవర్యు భార్యకుఁ-
బుత్త్రుండు జన్మించి పుట్టినపుడ
మృతుఁడైన ఘనశోకవితతిచేఁ గ్రాఁగుచు-
నా డింభకునిఁ గొంచు నవనిసురుఁడు
సనుదెంచి పెలుచ రాజద్వారమునఁ బెట్టి-
కన్నుల బాష్పాంబుకణము లొలుక
- ఉపకరణాలు:
"బాపురే! విధి నను దుఃఖపఱుపఁ దగునె?"
యనుచు దూఱుచుఁ దనుఁ దిట్టుకొనుచు వగల
డెంద మందంద యెరియ నాక్రందనంబు
సేయుచును వచ్చి యా విప్రశేఖరుండు.
టీకా:
నరనాథ = రాజా; ఒక = ఒకానొక; నాడు = దినమున; నళినాయతాక్షుండు = కృష్ణుడు {నళినాయతాక్షుడు - పద్మముల వలె విశాలమైన కన్నులు కలవాడు, కృష్ణుడు}; పొలుచు = ఉండునట్టి; కుశస్థలీ = ద్వారకా; పురమున్ = నగరము; అందున్ = లో; సుఖమున్ = సుఖముగా; ఉండన్ = ఉండగా; ఒక్క = ఒకానొక; భూసుర = విప్ర; వర్యు = ఉత్తముని; భార్య = పెండ్లామున; కున్ = కు; పుత్త్రుండు = కొడుకు; జన్మించి = పుట్టి; పుట్టిన = పుట్టిన; అపుడ = అప్పుడే, వెంటనే; మృతుడు = మరణించినవాడు; ఐనన్ = కాగా; ఘన = అధికమైన; శోక = దుఃఖముల; వితతి = సముదాయము; చేన్ = చ్త; క్రాగుచున్ = తపించుచు; ఆ = ఆ; డింభకుని = పిల్లవానిని; కొంచున్ = తీసుకొని; అవనిసురుడు = విప్రుడు; చనుదెంచి = వచ్చి; పెలుచన్ = గట్టిగా; రాజద్వారమునన్ = ముఖద్వారమువద్ద; పెట్టి = పెట్టి; కన్నులన్ = కళ్ళమ్మట; బాష్ప = కన్నీటి; కణంబులు = బిందువులు; ఒలుకన్ = కారుతుండగా.
బాపురే = అయ్యో, ఔరా; విధి = దైవమా; ననున్ = నన్ను; దుఃఖపఱుపన్ = దుఃఖపెట్టుట; తగునె = యుక్తమా, కాదు; అనుచున్ = అని; దూఱుచున్ = నిందించుచు; తనున్ = తననుతానే; తిట్టికొనుచున్ = నిందించుకొనుచు; వగలన్ = దుఃఖములచేత; డెందము = మనసు; అందంద = అక్కడక్కడ; ఎరియన్ = పగులగా; ఆక్రందనంబు = ఏడ్చుట; చేయుచున్ = చేస్తు; వచ్చి = వచ్చి; ఆ = ఆ; విప్ర = బ్రాహ్మణ; శేఖరుండు = ఉత్తముడు.
భావము:
“మహారాజా! తామరల వంటి విశాల నయనాల వాడు శ్రీకృష్ణుడు కుశస్థలిలో సుఖంగా ఉంటున్న రోజులలో, ఒక విప్రుని భార్యకు పుత్రుడు పుట్టి పుట్టగానే చనిపోయాడు. శోకంతో కన్నీళ్ళు పెట్టుకుని మృతబాలుడిని ఎత్తుకుని వచ్చి, ఆ బాలుడి శవాన్ని రాజద్వారం ముందు పెట్టి, విధిని నిందిస్తూ, తనను తాను తిట్టుకుంటూ, బ్రహ్మణుడు గుండెబ్రద్దలయ్యేలా “అయ్యో” అంటూ దుఃఖించసాగాడు.