దశమ స్కంధము - ఉత్తర : శ్రుతదేవ జనకుల చరిత్రంబు
- ఉపకరణాలు:
"నరనాథ! విను భువనప్రసిద్ధంబుగ-
దీపించు నట్టి విదేహదేశ
మందు భూకాంతకు నాననదర్పణం-
బనఁ దనర్చిన మిథి లను పురమునఁ
గలఁడు శ్రీహరిపాదకంజాత భక్తుండు,-
గళితరాగాది వికారుఁ, డమల
చరితుఁ, డక్రోధుండు, శాంతుండు, నిగమార్థ-
కోవిదుం, డగు శ్రుతదేవుఁ డనెడి
- ఉపకరణాలు:
భూసురోత్తముఁ డొకఁ డనిచ్ఛాసమాగ
తంబు తుషమైన హేమ శైలంబు గాఁగఁ
దలఁచి పరితోష మందుచుఁ దగ గృహస్థ
ధర్మమున నుండె సముచితకర్ముఁ డగుచు.
టీకా:
నరనాథ = రాజా; విను = వినుము; భువన = లోకమునందు; ప్రసిద్ధంబుగన్ = ప్రసిద్ధముగా; దీపించున్ = ప్రకాశించే; అట్టి = అటువంటి; విదేహ = విదేహ అను; దేశము = దేశము; అందున్ = లో; భూకాంత = భూదేవి; కున్ = కి; ఆనన = ముఖము; దర్పణంబు = చూసుకొను అద్దము; అనన్ = అనగా; తనర్చిన = అతిశయించిన; మిథిల = మిథిల; అను = అనెడి; పురమునన్ = పట్టణమున; కలడు = ఉన్నాడు; శ్రీహరి = శ్రీకృష్ణుని; పాద = పాదములు అను; కంజాత = కమలముల; భక్తుండు = భక్తుడు; గళిత = తొలగిన; రాగ = రాగద్వేషములు {రాగద్వేషములు - 1రాగము 2ద్వేషము 3కామము 4క్రోధము 5లోభము 6మోహము 7మదము 8మాత్సర్యము 9ఈర్ష్య 10అసూయ 11దంభము 12దర్పము 13అహంకారము}; ఆది = మున్నగు; వికారుడు = వికారములు కలవాడు; అమల = నిర్మలమైన; చరితుడు = నడవడిక కలవాడు; అక్రోధుడు = కోపములేనివాడు; శాంతుడు = ఓర్పుకలవాడు; నిగమ = వేదముల; అర్థ = అర్ధములు; కోవిదుండు = విశదముగాతెలిసినవాడు; అగు = ఐన; శ్రుతదేవుడు = శ్రుతదేవుడు; అనెడి = అను.
భూసుర = విప్ర; ఉత్తముడు = ఉత్తముడు; ఒకడు = ఒకానొకడు; అనిచ్ఛా = కోరకుండా; సమాగతంబున్ = వచ్చినదానిని; తుషము = ఊకపొల్లు; ఐనన్ = అయినప్పటికి; హేమ = బంగారు; శైలంబు = కొండ; కాగన్ = ఐనట్లుగా; తలచి = భావించి; పరితోషమున్ = సంతోషమును; అందుచున్ = పొందుతు; తగ = యుక్తమైన; గృహస్థధర్మమునన్ = గృహస్థాశ్రమమున; ఉండెన్ = ఉండెను; సముచిత = తగినట్టి; కర్ముడు = కర్మములు చేయువాడు; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:
“ఓ మహారాజా! మిథిలానగరం లోకప్రసిద్ధమైన విదేహదేశంలో భూదేవి ముఖానికి తళుకుటద్దంవలె ఉంటుంది. ఆ నగరంలో శ్రుతదేవుడనే బ్రాహ్మణుడు ఉండేవాడు. అతడు గొప్ప హరిభక్తుడు; రాగాది వికారాలు లేనివాడు; వినిర్మలచరిత్రుడు; కోపము లేని పూర్తి శాంత స్వభావుడు; వేదార్థాలు తెలిసినవాడు; అతడు తనంత తానుగా ప్రాప్తించింది లేశమైనా దాన్ని మేరుపర్వత మంతగా భావించి సంతృప్తి చెందేవాడు. శ్రుతదేవుడు నిత్యమూ విద్యుక్తకర్మలను నిర్వహిస్తూ గృహస్థధర్మాన్ని పాలిస్తూ ఉండేవాడు.