దశమ స్కంధము - ఉత్తర : కుచేలుని ఆదరించుట
- ఉపకరణాలు:
కని డాయం జనునంతఁ గృష్ణుఁడు దళత్కంజాక్షుఁ డప్పేద వి
ప్రుని నశ్రాంత దరిద్రపీడితుఁ గృశీభూతాంగు జీర్ణాంబరున్
ఘనతృష్ణాతురచిత్తు హాస్యనిలయున్ ఖండోత్తరీయుం గుచే
లుని నల్లంతనె చూచి సంభ్రమ విలోలుండై దిగెం దల్పమున్.
టీకా:
కని = చూసి; డాయన్ = దగ్గరకు; చనున్ = పోవుచుండగా; అంత = అంతలో; కృష్ణుడు = కృష్ణుడు; దళత్ = వికసించుచున్న; కంజా = పద్మములవంటి; అక్షుడు = కన్నులు కలవాడు; ఆ = ఆ; పేద = బీద; విప్రునిన్ = బ్రాహ్మణుని; అశ్రాంత = ఎడతెగని; దరిద్ర = బీదతనముతో; పీడితున్ = పీడింపబడువానిని; కృశీభూతున్ = చిక్కిపోయి ఉన్నవానిని; జీర్ణ = శిథిలమైన, చినిగిన; అంబరున్ = వస్త్రములు కలవానిని; ఘన = మిక్కుటమైన; తృష్ణ = ఆశచేత; ఆతుర = ఆతృత చెందిన; చిత్తున్ = మనస్సు కలవానిని; హాస్య = హాస్యరసము; నిలయున్ = స్వభావమున కలవానిని; ఖండ = చిరిగిన; ఉత్తరీయున్ = పైబట్ట కలవానిని; కుచేలునిన్ = కుచేలుడిని {కుచేలుడు - పాడైన చేలము కలవాడు}; అల్లంతనె = అంత దూరమునుండె; చూచి = చూసి; సంభ్రమ = తొట్రుపాటుతో; విలోలుండు = చలించువాడు; ఐ = అయ్యి; దిగెన్ = దిగెను; తల్పమున్ = పానుపును.
భావము:
కుచేలుడు కృష్ణుడి దగ్గరకు వెళ్తుండగా. నిరంతర దారిద్ర్య పీడితుడూ; కృశించిన అంగములు కలవాడూ; చినిగిన వస్త్రములు ధరించినవాడూ; ఆశాపూరిత చిత్తుడూ; హాస్యానికి చిరునామా ఐన వాడు; అయిన కుచేలుడు వస్తుంటే అల్లంత దూరంలో చూసిన పద్మాల రేకుల వంటి కన్నులు కల శ్రీకృష్ణుడు ఎంతో సంభ్రమంగా గబగబా పానుపు దిగాడు.