దశమ స్కంధము - ఉత్తర : దిగ్విజయంబు
- ఉపకరణాలు:
భువనరక్షణదక్షు, నద్భుతచరిత్రు,
యదుకులేశ్వరు, మురదైత్యమదవిభేది,
నాప్తు, నయవేదిఁ, జతురుపాయప్రవీణుఁ
జూచి యిట్లని పలికె నస్తోకచరిత!
టీకా:
ధరణీశ = రాజా; ఒక = ఒకానొక; నాడున్ = రోజున; ధర్మతనూజుండు = ధర్మరాజు; ప్రవిమల = అతినిర్మలమైన; నిజ = తన; సభాభవనము = సభామండపము; అందున్ = లో; హితులు = ఆప్తులు; మంత్రులు = మంత్రులు; పురోహితులునున్ = పురోహితులు; సుతులునున్ = కొడుకులు; మిత్రులు = మిత్రులు; బంధువుల్ = బంధువులు; క్షత్ర = రాజ; వరులున్ = శ్రేష్ఠులు; పరిచారకుల = సేవకులు; సూతపాఠక = వంశావళి పాడువారు; కవి = కవితలు చదువువారు; బుధ = ఙ్ఞానులు; వరులును = ఉత్తములు; మునులును = మునులు; వరుసన్ = క్రమముగా; కొలువన్ = సేవించుచుండగా; చిర = మిక్కిలి; లీలన్ = విలాసముతో; నవరత్న = నవరత్నములు పొదిగిన {నవరత్నములు - 1మౌక్తికము 2పద్మరాగము 3వజ్రము 4ప్రవాళము 5మరకతము 6నీలము 7గోమేధికము 8పుష్యరాగము 9వైడూర్యము}; సింహాసనస్థుడు = సింహాసనమునకూర్చున్నవాడు; ఐ = అయ్యి; కొలువుండి = సభదీరిఉండి; వినతుడు = వినయముగానున్నవాడు; ఐ = అయ్యి; నలిననాభున్ = కృష్ణుని {నలిననాభుడు - పద్మము నాభియందు కలవాడు, విష్ణువు}; భువనరక్షదక్షున్ = కృష్ణుని {భువనరక్షదక్షుడు - జగత్తును రక్షించు సమర్థత కలవాడు, విష్ణువు}; అద్భుతచరిత్రున్ = కృష్ణుని {అద్భుతచరిత్రుడు - అద్భుతమాన నడవడిక కలవాడు, కృష్ణుడు}; యదుకులేశ్వరున్ = కృష్ణుని {యదుకులేశ్వరుడు - యదు వంశమునందలి ప్రభువు, కృష్ణుడు}; మురదైత్యమదవిభేదిన్ = కృష్ణుని {మురదైత్యమదవిభేది - మురాసురునిగర్వమును తొలగించిన వాడు, కృష్ణుడు}; ఆప్తున్ = కృష్ణుని {ఆప్తు - సర్వహితుడు, విష్ణువు}; నయవేదిన్ = కృష్ణుని {నయవేది - నీతి తెలిసినవాడు, కృష్ణుడు}; చతురుపాయప్రవీణున్ = కృష్ణుని {చతురుపాయప్రవీణుడు - చతురుపాయములు (1సామ 2దాన 3భేద 4దండములు) అందు సమర్థుడు, కృష్ణుడు}; చూచి = చూసి; ఇట్లు = ఈ విధముగా; అని = అని; పలికెన్ = పలికెను; అస్తోక = గొప్ప; చరిత = వర్తన కలవాడా.
భావము:
పరీక్షిన్మహారాజా! ఒకనాడు తన సభాభవనంలో హితులూ, పురోహితులూ, పుత్రులూ, మిత్రులూ, సామంతులూ, చుట్టాలూ, సోదరులూ, స్తుతిపాఠకులూ, మునీశ్వరులూ పరివేష్టించి ఉండగా నిండుకొలువులో సింహాసనంపై ధర్మరాజు కూర్చుని ఉన్నాడు. పద్మనాభుడు, జగద్రక్షకుడు, మరాసురాది రాక్షసుల గర్వం సర్వం అణచిన వాడు, ఆత్మీయుడు, యదుకులేశ్వరుడు, సామ దాన భేద దండ ఆది చతురోపాయ పారాయణుడు అయిన శ్రీకృష్ణుడితో ఇలా అన్నాడు.