దశమ స్కంధము - ఉత్తర : షోడశసహస్ర స్త్రీ సంగతంబు
- ఉపకరణాలు:
అభినవ నిజమూర్తి యంతఃపురాంగనా-
నయనాబ్జములకు నానంద మొసఁగ
సలలిత ముఖచంద్ర చంద్రికాతతి పౌర-
జనచకోరముల కుత్సవము సేయ
మహనీయకాంచనమణిమయ భూషణ-
దీప్తులు దిక్కులఁ దేజరిల్ల
నల్ల నల్లన వచ్చి యరదంబు వెస డిగ్గి;-
హల కులిశాంకుశ జలజ కలశ
- ఉపకరణాలు:
లలితరేఖలు ధరణి నలంకరింప
నుద్ధవుని కరతల మూని యొయ్య నడచి
మహితగతి దేవతాసభామధ్యమునను
రుచిర సింహాసనమునఁ గూర్చుండె నెలమి.
టీకా:
అభినవ = సరికొత్త (అలంకారములు కల); నిజ = తన; మూర్తిన్ = స్వరూపము; అంతఃపుర = అంతఃపురములోని; అంగనా = స్త్రీల; నయనా = కన్నులు అను; అబ్జములు = పద్మముల; కున్ = కు; ఆనందము = సంతోషము; ఒసగన్ = కలిగిస్తుండగా; సలలిత = మనోహరత్వము కలిగిన; ముఖ = మోము అను; చంద్ర = చంద్రుని; చంద్రికా = వెన్నెలల; తతిన్ = సమూహము; పౌర = పురములోని; జన = ప్రజలు అను; చకోరముల్ = చకోరపక్షుల; కున్ = కు; ఉత్సవము = వేడుక; చేయన్ = కలుగ జేయగా; మహనీయ = ఘనమైన; కాంచన = బంగారు; మణి = రత్నాలు; మయ = పొదిగిన; భూషణ = ఆభరణముల; దీప్తులు = కాంతులు; దిక్కులన్ = నలుదిక్కులందు; తేజరిల్లన్ = ప్రకాశింపజేయగా; అల్లనల్లన = మెల్లమెల్లగా; వచ్చి = వచ్చి; అరదంబున్ = రథమును; వెసన్ = వేగముగా; డిగ్గి = దిగి; హల = నాగలి; కులిశ = వజ్రాయుధము; అంకుశ = అంకుశము; కలశ = కుండ లవంటి; లలిత = మనోజ్ఞమైన; రేఖలు = గీతలు; ధరణిన్ = నేలను; అలంకరింపన్ = అలంకారములుగా అగుచుండగా; ఉద్ధవుని = ఉద్ధవుని; కరతలమున్ = అరచేతితో; ఊని = ఊతముగాకొని; ఒయ్యనన్ = విలాయముగా; నడచి = పోయి; మహిత = గంభీరమైన; గతిన్ = విధముగా; దేవతాసభా = సుధర్మము అను సభ; మధ్యముననున్ = నడుమ; రుచిర = కాంతివంతమైన; సింహాసనమునన్ = సింహాసనమునందు; కూర్చుండెన్ = ఆసీనుడయ్యెను; ఎలమిన్ = సంతోషముతో.
భావము:
అలా బయలుదేరిన శ్రీకృష్ణుడు తన నవమోహనాకారంతో అంతఃపురస్త్రీల కన్నులకు ఆనందాన్ని అందిస్తూ. అందాలు చిందే తన ముఖచంద్రుని వెన్నెల వెలుగులతో పురజనుల నేత్రచకోరాలకు పండుగచేస్తూ, తాను ధరించిన మణిమయ ఆభరణాల కాంతులు నలుదిక్కుల ప్రసరింపజేస్తూ, మెల్ల మెల్లగా రథం దిగి వచ్చాడు. హల, కులిశాది రేఖలతో శుభంకరములు అయిన తన పాదముద్రలు భూమి మీద అలంకారాలుగా వేస్తూ, ఉద్ధవుని చేతిని ఊతగా గ్రహించి గంభీరంగా నడుస్తూ దేవతాసభ సుధర్మసభ మధ్యన ఉన్న మణిమయ సింహాసనం మీద ఆసీనుడైయ్యాడు.