దశమ స్కంధము - ఉత్తర : బాణాసురునితో యుద్ధంబు
- ఉపకరణాలు:
ఆ చక్రవాళాచలాచక్ర మంతయు-
బలసి కుమ్మరిసారె పగిదిఁ దిరిగె
ఘన ఘోణి ఖుర కోటిఘట్టిత నదముల-
కరణి నంభోనిధుల్‌ గలఁగి పొరలెఁ
గాలరుద్రాభీల కర శూలహతి రాలు-
పిడుగుల గతి రాలె నుడుగణంబు
చటులానిలోద్ధూత శాల్మలీతూలంబు-
చాడ్పున మేఘముల్ చదలఁ దూలె
- ఉపకరణాలు:
గిరులు వడఁకాడె దివి పెల్లగిల్లె సురల
గుండె లవిసె రసాతలక్షోభ మొదవె
దిక్కు లదరె విమానముల్ తెరలి చెదరెఁ
గలఁగి గ్రహరాజ చంద్రుల గతులు దప్పె.
టీకా:
ఆచక్రవాళాచల చక్రము = భూమండలము {ఆచక్రవాళాచలచక్రము - అచల (పర్వతముల) చక్రము (గుంపుల) పర్యంతము కల చక్రవాళము (మండలము), భూమండలము}; అంతయున్ = సర్వము; బలసి = విజృంభించి; కుమ్మరిసారె = కుండలు చేయు చక్రము {కుమ్మరిసారె - కుండలు చేయువాని చక్రము}; పగిదిన్ = వలె; తిరిగెన్ = తిరిగిపోయినది; ఘన = గొప్ప; ఘోణి = వరాహము యొక్క; ఖుర = గిట్టల; కోటి = సమూహముచేత; ఘట్టిత = కొట్టబడిన; నదముల = కాలువల; కరణిన్ = వలె; అంభోనిధుల్ = సముద్రములు; కలగి = అల్లకల్లోలములై; పొరలెన్ = పొర్లిపోయెను; కాల = ప్రళయకాలపు; రుద్ర = రుద్రుని యొక్క; ఆభీల = భయంకరమైన; కర = చేతిలోని; శూల = త్రిశూలము యొక్క; హతిన్ = దెబ్బకు; రాలు = పడెడి; పిడుగుల = పిడుగుల; గతిన్ = వలె; రాలెన్ = రాలిపోయెను; ఉడు = నక్షత్రముల; గణంబున్ = సమూహములు; చటుల = తీవ్రమైన; అనిల = గాలిచేత; ఉద్ధూత = ఎగురగొట్టబడిన; శాల్మలీ = బూరుగు; తూలంబు = దూది; చాడ్పునన్ = రీతిని; మేఘముల్ = మేఘములు; చదలన్ = ఆకాశమునందు; తూలెన్ = చెదిరిపోయినవి; గిరులు = కొండలు; వడకాడెన్ = అదిరినవి; దివి = ఆకాశము; పెల్లగిలెలన్ = ఉన్మీలితమయ్యె; సురల = దేవతల; గుండెలు = హృదయములు; అవిసెన్ = పగిలెను; రసాతల = పాతాళము యొక్క; క్షోభము = అల్లకల్లోలమగుట; ఒదవెన్ = కలిగెను; దిక్కులు = దిక్కులు; అదరెన్ = అదరెను; విమానముల్ = విమానములు; తెరలి = తుళ్ళి; చెదరెన్ = చెదిరినవి; కలగి = కలతనొంది; గ్రహరాజ = సూర్యుని; చంద్రుల = చంద్రుడుల; గతులు = గమనములు; తప్పెన్ = తప్పినవి.
భావము:
ఈ యుద్ధ సన్నాహానికి ధరణీచక్రమంతా కుమ్మరిసారెలాగా తిరిగింది; ఆదివరాహపు గిట్టల తాకిడి తగిలిన నదులవలె సముద్రాలు కలగిపోయాయి; కాలరుద్రుడి శూలపు దెబ్బలకు రాలిన పిడుగుల వలె చుక్కలు విచ్ఛిన్నమై నేలరాలాయి; భయంకరమైన గాలికి ఎగిరిన బూరుగుదూది పింజలవలె మేఘాలు చెదిరి పోయాయి; పర్వతాలు వణికిపోయాయి; ఆకాశం పెల్లగిల్లింది; దేవతల గుండెలు అవిసిపోయాయి; పాతాళం క్షోభించింది; దిక్కులు సంచలించాయి; విమానాలు చెల్లాచెదరయ్యాయి; సూర్యచంద్రులు గతి తప్పారు.