దశమ స్కంధము - ఉత్తర : అనిరుద్ధుని నాగపాశ బద్ధంబు
- ఉపకరణాలు:
కనియె శుభోపేతుఁ, గందర్పసంజాతు-
మానితదేహు, నాజానుబాహు,
మకరకుండలకర్ణు, మహితప్రభాపూర్ణుఁ-
జిరయశోల్లాసుఁ, గౌశేయవాసుఁ,
గస్తూరికాలిప్తు, ఘనకాంతికుముదాప్తు-
హారశోభితవక్షు, నంబుజాక్షు,
యదువంశతిలకు మత్తాలినీలాలకు-
నవపుష్పచాపుఁ, బూర్ణప్రతాపు,
- ఉపకరణాలు:
నభినవాకారు, నక్షవిద్యావిహారు,
మహితగుణవృద్ధు, మన్మథమంత్రసిద్ధుఁ,
గలితపరిశుద్ధు, నఖిలలోకప్రసిద్ధుఁ,
జతురు, ననిరుద్ధు, నంగనాజననిరుద్ధు.
టీకా:
కనియెన్ = చూసెను; శుభ = శుభములతో; ఉపేతున్ = కూడుకొన్నవానిని; కందర్ప = మన్మథుని, ప్రద్యుమ్నుని; సంజాతున్ = పుత్రుని; మానిత = ఉన్నతమైన; దేహున్ = దేహము కలవానిని; ఆజానబాహున్ = ఆజానుబాహుని {ఆజానుబాహుడు - మోకాళ్ళానునట్లు వేలాడెడి చేతులు కలవాడు}; మకరకుండల = మకరకుండలములు కల; కర్ణున్ = చెవులు కలవానిని; మహిత = గొప్ప; ప్రభా = తేజస్సుతో; ఆపూర్ణున్ = నిండుగా ఉన్నవానిని; చిర = మిక్కిలి; యశః = కీర్తిచేత; ఉల్లాసున్ = ప్రకాశించువానిని; కౌశేయవాసున్ = పట్టు బట్టలు కలవానిని; కస్తూరికా = కస్తూరి గంధము; ఆలిప్తున్ = పూసుకొన్నవానిని; ఘన = గొప్ప; కాంతిన్ = ప్రకాశము చేత; కుముదాప్తున్ = చంద్రుని వంటివానిని; హార = ముత్యాలపేర్లుచేత; శోభిత = ప్రకాశించునట్టి; వక్షున్ = వక్షస్థలము కలవానిని; యదు = యాదవ; వంశ = వంశమునకు; తిలకున్ = అలంకారమైన వానిని; మత్త = మదించిన; అలి = తుమ్మెదల వంటి; నీల = నల్లని; అలకున్ = ముంగురులు కలవానిని; నవ = నవ, కొత్త; పుష్పచాపున్ = మన్మథుని; పూర్ణ = కొరతలేని; ప్రతాపున్ = పరాక్రమము కలవానిని; అభినవ = నవనవాన్వితమైన; ఆకారున్ = స్వరూపము కలవాడు; అక్షవిద్యా = జూదమునందు; విహారున్ = తిరుగువాడు; మహిత = గొప్ప; గుణ = సుగుణములచే; వృద్ధున్ = గొప్పవానిని; మన్మథమంత్ర = రతితంత్రమునందు; సిద్ధున్ = సిధ్దిపొందినవానిని; కలిత = కూడి యున్న; పరిశుద్ధున్ = పరిశుద్ధము కలవానిని; అఖిల = సర్వ; లోక = లోకములందు; ప్రసిద్ధున్ = పేరుపొందినవానిని; చతురున్ = నేర్పరి; అనిరుద్ధున్ = అనిరుద్ధుని; అంగానాజన = స్త్రీలవద్ద; అనిరుద్ధు = అడ్డగింపబడనివాడు;
భావము:
(అక్కడ అంతఃపురంలో) శుభకరుడు, మన్మథావతారుడు, చక్కటి రూపువాడు, ఆజానుబాహుడు, మకరకుండలాలతో నిండు తేజస్సుతో విరాజిల్లుచున్నవాడు, గొప్పయశోమూర్తి, పట్టుబట్టలు కస్తూరికాగంధము ధరించి చంద్రుడి వలె ప్రకాశిస్తున్న వాడు, వక్షస్థలమున ముత్యాల హారాలు ధరించిన వాడు, మదించిన తుమ్మెదల వలె నుదుట వాలిన నల్లని ముంగురులు గలవాడు, నవమన్మథ రూపుడు, నిండు పరాక్రమంతో విలసిల్లుతున్నవాడు, నననవాన్వితాకారుడు, సుగుణోపేతుడు, రతితంత్ర సిద్ధుడు, అమలినుడు, మానినుల వద్ద మసలుకొను మర్యాద తెలిసిన వాడు, బహు చతురుడు అని పేరుపొందిన వాడు, యాదవ వంశోత్తముడు అయిన అనిరుద్ధుడు విలాసంగా జూదము ఆడుతుండాగా ఆ రాక్షసరాజు చూసాడు.