దశమ స్కంధము - ఉత్తర : రుక్మిణీదేవి విప్రలంభంబు
- ఉపకరణాలు:
లోకుల నడవడిలోని వారము గాము-
పరులకు మా జాడ బయలు పడదు;
బలమదోపేతులు పగగొండ్రు మా తోడ-
రాజపీఠములకు రాము తఱచు;
శరణంబు మాకు నీ జలరాశి సతతంబు-
నిష్కించనుల మేము; నిధులు లేవు;
కలవారు చుట్టాలు గారు; నిష్కించన-
జనబంధులము; ముక్తసంగ్రహులము;
- ఉపకరణాలు:
గూఢవర్తనులము; గుణహీనులము; భిక్షు
లైన వారిఁ గాని నాశ్రయింప;
మిందుముఖులు దగుల; రిటువంటి మముబోఁటి
వారి నేల దగుల వారిజాక్షి!
టీకా:
లోకుల = లోకుల యొక్క; నడవడి = పద్దతి అనుసరించు; వారము = వాళ్ళము; కాము = కాదు; పరులు = ఇతరుల లెవరి (భక్తులుకాని); కున్ = కి; మా = మా యొక్క; జాడ = విధము; బయలుపడదు = తెలియబడదు; బల = బలము; మద = అష్టమదములు {అష్టమదములు - 1కులము 2విద్య 3సంపద 4ఆచారము 5కీర్తి 6భోగము 7దాతృత్వము 8ఙ్ఞానము ల వలని గర్వములు}; ఉపేతులు = కలవారు; పగగొండ్రు = విరోధింతురు; మా = మా; తోడన్ = తోటి; రాజపీఠములు = సింహాసనముల; కున్ = కడకు; రాము = చేరము; తఱచు = ఎక్కువగా; శరణంబు = రక్షణ నిచ్చు స్థావరము; మా = మా; కున్ = కు; ఈ = ఈ; జలరాశి = సముద్రము; సతతంబున్ = ఎల్లప్పుడు; నిష్కించనులము = ఏది (ప్రారబ్దము) లేనివారము; ఏము = మేము; నిధులు = నిధులు (సంచిత) ఏమీ; లేవు = లేవు; కలవారు = సంపన్నలు; చుట్టాలు = కావలసినవారు; కారు = కారు; నిష్కించన = బీదలైన; జన = వారి; బంధులము = బంధువులము; ముక్త = విడిచిన; సంగ్రహులము = సంపాదన కలవారము (కర్మలు); గూఢవర్తనులము = మరుగున ఉండువారము; గుణహీనులము = గుణాలు(త్రి)లేనివారము; భిక్షులు = ఆశ్రితులు, భిక్షగాళ్ళు; ఐన = అయిన; వారిన్ = వారిని; కాని = తప్పించి; ఆశ్రయింపము = చేరము; ఇందుముఖులున్ = స్త్రీలు, ఆత్మలు {ఇందుముఖులు - చంద్రవదనలు, స్త్రీలు}; తగులుదురు = కూడుదురు; ఇటువంటి = ఇలాంటి; మమున్ = మమ్ము (పరమాత్మను); బోటి = పోలెడి; వారిన్ = వారిని; ఏల = ఎందుకు; తగులన్ = కూడుట {ఏలతగులన్ – ఎందుకు కూడుట, కూడకూడదు}; వారిజాక్షి = పద్మాక్షి.
భావము:
అందంగా కదలాడే కన్నులు గల లోలాక్షీ! మా నడవడి లోకులకు భిన్నమైనది. మా జాడ ఇతరులకు అంతుపట్టదు. బలవంతులతో శత్రుత్వం పెట్టుకుంటాము. రాజసింహాసనాల కోసం ఆశపడము. సముద్రమే ఎప్పడూ మాకు ఆశ్రయస్థానం. ఏమీ లేని వాళ్ళము. ధన హీనులము. గుణ హీనులము. పేదలతో తప్ప ధనవంతులతో స్నేహం చేయము. రహస్య వర్తనులము. భిక్షకులను ఆశ్రయిస్తాము. ఇటువంటివారిని స్త్రీలు వరిస్తారా? ఈలాంటి గుణాలున్న నన్ను నీవెందుకు వలచావు.