దశమ స్కంధము - ఉత్తర : పదాఱువేల కన్యల పరిణయం
- ఉపకరణాలు:
కుచకుంభములమీఁది కుంకుమతో రాయు-
హారంబు లరుణంబు లగుచు మెఱయఁ;
గరపల్లవము సాఁచి కదలింప నంగుళీ-
యక కంకణప్రభ లావరింపఁ;
గదలిన బహురత్న కలిత నూపురముల-
గంభీర నినదంబు గడలుకొనఁగఁ;
గాంచన మణికర్ణికా మయూఖంబులు-
గండపాలికలపై గంతు లిడఁగఁ;
- ఉపకరణాలు:
గురులు నర్తింపఁ బయ్యెద కొంగు దూఁగ;
బోటిచే నున్న చామరఁ బుచ్చుకొనుచు
జీవితేశ్వరు రుక్మిణి సేర నరిగి
వేడ్క లిగురొత్త మెల్లన వీవఁ దొడఁగె.
టీకా:
కుచ = స్తనములు అను; కుంభముల = కుంభముల; మీది = పైనున్న; కుంకుమ = కుంకుమపూత; తోన్ = తోటి; రాయు = ఒరుసుకొనెడి; హారంబులు = ముత్యాలదండలు; అరుణంబులు = ఎఱ్ఱనివి; అగుచున్ = ఔతు; మెఱయన్ = మెరుస్తుండగా; కర = చేతులు అను; పల్లవమున్ = చిగురాకులను; చాచి = చాపి; కదలింపన్ = కదలించగా; అంగుళీయక = ఉంగరాల; కంకణ = చేతికడియముల; ప్రభలు = కాంతులు; ఆవరింపన్ = ప్రసరించగా; కదలిన = చలిస్తున్న; బహు = అనేక; రత్న = మణులు; కలిత = కలిగిన; నూపురముల = కాలి అందెల; గంభీర = గంభీరమైన; నినదంబున్ = ధ్వనులు; కడలుకొనగన్ = అతిశయింపగా; కాంచన = బంగారు; మణి = రత్నాల; కర్ణికా = చెవిదుద్దుల; మయూఖంబులు = కాంతికిరణములు; గండపాలికల = చెక్కిటిప్రదేశముల; పైన్ = మీద; గంతులిడగన్ = తళతళలాడగా; కురులు = శిరోజములు; నర్తింపన్ = చలింపగా; పయ్యెద = పైట; కొంగు = చెరగు; తూగన్ = వేలాడుతుండగా; బోటి = చెలికత్తె; చేన్ = చేతిలో; ఉన్న = ఉన్నట్టి; చామరన్ = వింజామర, విసినికఱ్ఱ; పుచ్చుకొనుచు = తీసుకొని; జీవితేశ్వరున్ = భర్తని, కృష్ణుని; రుక్మిణి = రుక్మిణీదేవి; చేరన్ = దగ్గరకు; అరిగి = వెళ్ళి; వేడ్కలు = కోరికలు; ఇగురొత్తన్ = చిగురించగా; మెల్లనన్ = మెల్లిగా; వీవన్ = వీచుట; తొడగెన్ = మొదలిడెను.
భావము:
ఆ సమయంలో వక్షస్థలంమీది కుంకుమ అంటుకుని హారాలు ఎఱ్ఱని కాంతితో మెరుస్తుండగా; చిగురుటాకువంటి చేతిని కదలించి నప్పుడు కదలిన కంకణాలు, ఉంగరాల కాంతులు ప్రసరిస్తుండగా; చెవులకు ధరించిన బంగారు చెవిదుద్దుల ధగధగలు గండస్థలాలపై వ్యాపిస్తుండగా; కదిలినప్పుడు రత్నాల అందెలు గంభీరమైన ధ్వని చేస్తుండగా; ముఖం మీద ముంగురులు కదలాడుతుండగా; పైటకొంగు తూగాడుతూ ఉండగా; చెలికత్తె చేతిలోని వింజామరను తీసుకుని రుక్మిణీదేవి తన జీవితేశ్వరు డైన శ్రీకృష్ణునకు మెల్లిగా విసరసాగింది.