దశమ స్కంధము - ఉత్తర : సత్యభామ యుద్ధంబు
- ఉపకరణాలు:
వీణెఁ జక్కఁగఁ బట్ట వెర వెఱుంగని కొమ్మ-
బాణాసనం బెట్లు పట్ట నేర్చె?
మ్రాఁకునఁ దీగెఁ గూర్పంగ నేరని లేమ-
గుణము నే క్రియ ధనుఃకోటిఁ గూర్చె?
సరవి ముత్యము గ్రువ్వఁ జాలని యబల యే-
నిపుణత సంధించె నిశితశరముఁ?
జిలుకకుఁ బద్యంబు సెప్ప నేరని తన్వి-
యస్త్రమంత్రము లెన్నఁ డభ్యసించెఁ?
- ఉపకరణాలు:
బలుకు మనినఁ బెక్కు పలుకని ముగుద యే
గతి నొనర్చె సింహగర్జనములు?
ననఁగ మెఱసెఁ ద్రిజగదభిరామ గుణధామ
చారుసత్యభామ సత్యభామ.
టీకా:
వీణెన్ = వీణను {వీణ - తంత్రీవాద్య విశేషము (సరస్వతి వీణ కచ్ఛపి; నారదుని వీణ మహతి; తుంబురుని వీణ కళావతి; తంజావూరు వీణ, బొబ్బిలి వీణ ప్రసిద్ధిచెందిన వీణలు)}; చక్కన్ = సరిగా; పట్టన్ = పట్టుకొనుటకు; వెరవు = సుళువు, నేర్పు, చాతుర్యము; ఎఱుంగని = తెలియని; కొమ్మ = చిన్నది; బాణాసనంబు = ధనుస్సులను; ఎట్లు = ఏ విధముగ; పట్టన్ = పట్టుకొనుట; నేర్చెన్ = చేయగలిగెను; మ్రాకునన్ = చెట్టున; కున్ = కు; తీగెన్ = తీవెను; కూర్పంగన్ = చుట్టబెట్టుటకు; నేరని = శక్తురాలుకాని; లేమ = చిన్నది {లేమ - లేత దేహము కలామె, స్త్రీ}; గుణమున్ = అల్లెతాటిని; ఏ = ఏ; క్రియన్ = విధముగా; ధనుః = వింటి; కోటిన్ = కొనకు; కూర్చెన్ = కట్టెను; సరవిన్ = దండలో వరుసగా; ముత్యమున్ = ముత్యములను; గ్రువ్వజాలని = గుచ్చలేని; అబల = చిన్నది {అబల - బలంలేనియామె, స్త్రీ}; ఏ = ఏ; నిపుణతన్ = నేర్పులచేత; సంధించెన్ = కూర్చెను; నిశిత = వాడియైన; శరమున్ = బాణము; చిలుక = చిలుకలు; కున్ = కు; పద్యంబున్ = పద్యములను; చెప్పనేరని = చెప్పలేని; తన్వి = చిన్నది {తన్వి - సన్నని దేహముకలామె, స్త్రీ}; అస్త్ర = అస్త్రముల; మంత్రములన్ = మంత్రాలని; ఎన్నడు = ఎప్పుడు; అభ్యసించెన్ = నేర్చుకొనెను; పలుకుము = మాట్లాడు; అనినన్ = అని చెప్పినచో; పెక్కు = ఎక్కువగా; పలుకని = మాట్లాడని; ముగుద = ముగ్ధ {ముగ్ధ (ప్ర) - ముగుద (వి)}; ఏ = ఏ; గతిన్ = విధముగా; ఒనర్చెన్ = చేసెను; సింహగర్జనములున్ = సింహనాదములు; అనగన్ = అనునట్లుగా; మెఱసెన్ = తేజరిల్లెను; త్రిజగత్ = ముల్లోకములందు; అభిరామ = ఒప్పిదమైన; గుణ = గుణములకు; ధామ = ఉనికిపట్టు; చారు = చక్కటి; సత్య = సత్యము ఐన; భామ = కాంతిచేత లక్ష్మీదేవి; సత్యభామ = సత్యభామ.
భావము:
వీణనే చక్కగా పట్టుకోలేని పడతి, విల్లు ఎక్కుపెట్టడం ఎలా నేర్చిందో? తీగను ఆలంబనగా ఉండే చెట్టు మీదకు ఎక్కించ లేని తన్వి, పెద్దవింటికి నారిని ఎలా సంధించిందో? ముత్యాల గవ్వలాటలు ఆడదామంటే వాటిని వెయ్యలేననే భామ, వాడి బాణాలను ఎలా ప్రయోగించిందో? చిలుకకు పలుకులు నేర్పలేని చిన్నది, అస్త్రాలు వాటి మంత్రాలు ఎప్పుడు నేర్చిందో? మాట్లాడు మాట్లాడు అన్నా ఎక్కువ మాట్లాడని మగువ, యుద్ధంలో సింహగర్జనలు ఎలా చేసిందో? అని ఆశ్చర్యపోయేలా ఆ యుద్ధభూమిలో ముల్లోకాలకు పొగడదగ్గ సుగుణాల రాశి, చక్కదనాల చక్కని చుక్క, సత్యభామ భాసిల్లింది.